Zjeść śniadanie, nie zapomnieć o codziennych lekach, odpowiednio się ubrać i punktualnie stawić się w punkcie szczepień - radzą lekarze rodzinni Porozumienia Zielonogórskiego seniorom, którzy w najbliższym czasie będą przyjmować w przychodniach szczepionkę przeciwko COVID-19.

            Od poniedziałku zaczynają się szczepienia osób z najstarszej grupy wiekowej. Wiele zależy od samych pacjentów, jak sprawnie będzie przebiegał cały proces. Czy osoba starsza powinna się szczególnie przygotować do szczepienia, jakie są zalecenia po przyjęciu szczepionki, jakich objawów można się spodziewać, które z nich wymagają konsultacji lekarskiej - wyjaśnia lekarka rodzinna Porozumienia Zielonogórskiego Agata Sławin. 

- W dniu szczepienia trzeba się zachowywać tak, jak zwykle, czyli zjeść posiłek (najlepiej lekki) i przyjąć leki, które się codziennie przyjmuje - radzi lekarka. - Seniorzy czasem przychodzą do lekarza na czczo i nie zażywają leków „na wszelki wypadek”. W przypadku wizyty związanej ze szczepieniem jest to szczególnie niewskazane. Może dojść do zmiany ciśnienia lub zasłabnięcia, nie w efekcie podania szczepionki, tylko z powodu hipoglikemii.

            Szykując się na szczepienie warto pomyśleć o odpowiednim ubraniu, by nie przedłużać przygotowań do iniekcji już na miejscu.

- Panom stanowczo odradzam koszule z mankietami, krawaty, garnitury, a paniom bluzki zapiane na guziki i żakiety, które trudno będzie zdjąć - zaleca Agata Sławin. - Im mniej trudu przy rozbieraniu, tym lepiej, im mniej guzików do rozpięcia, tym szybciej będziemy mieć wizytę za sobą. Zastrzyk jest podawany w ramię. Przy odpowiednim stroju wystarczy je odsłonić bez zdejmowania ubrania. Najlepszym wyborem jest zwykła luźna podkoszulka, na którą można nałożyć sweter czy bluzę.  Styl raczej sportowy niż galowy.

            Po lekkim posiłku i codziennej dawce leków, luźno ubrany senior wychodzi z domu. To ostatni moment, by sprawdzić, czy zabrał ze sobą wszystko, co potrzeba. O czym nie może zapomnieć?

- Dowód osobisty, posiadaną dokumentację medyczną, jeśli szczepienie odbywa się w innej placówce, spis zażywanych leków, okulary, jeśli słabo widzi - wylicza   lekarka Porozumienia Zielonogórskiego. - Okulary będą potrzebne przy wypełnianiu ankiety przed szczepieniem, koniecznej do kwalifikacji. Składa się ona z kilkunastu pytań. Można ją wcześniej pobrać ze strony internetowej www.pacjent.gov pl. lub strony www swojego punktu szczepień, wypełnić spokojnie w domu i przynieść gotową do przychodni. Jeśli nie ma takiej możliwości, kwestionariusz dostaniemy na miejscu. Lista leków przyda się szczególnie w sytuacji, gdy szczepimy się nie w swojej przychodni, gdzie nasza dokumentacja medyczna jest dostępna, a lekarz nas zna od lat. Wiedząc, jakie leki przyjmujemy, nawet „obcy” lekarz kwalifikujący do szczepienia będzie w stanie ocenić, czy nie ma do niego przeciwskazań. Gdyby spisanie leków wiązało się z trudnościami, można zabrać ze sobą same leki czy opakowania do woreczka.

            Pacjenci rejestrowani na szczepienie na konkretną godzinę, termin znają odpowiednio wcześniej, a dodatkowo na dobę przed otrzymują przypomnienie smsem. Osoby posiadające jedynie telefon stacjonarny, mogą podać numer telefonu komórkowego kogoś ze swoich bliskich, a jeśli nie mają takiej możliwości, muszą polegać na swojej pamięci.  Punkty szczepień zapisują na tę wizytę pacjentów zwykle co kwadrans lub co pół godziny, w zależności od organizacji swoje pracy. Płynny ruch jest w tym przypadku szczególnie ważny, by nie powstawały zatory i by kolejne osoby nie musiały zbyt długo czekać.

- Dlatego prosimy seniorów o punktualność - dodaje Agata Sławin. - Nie ma też jednak sensu przychodzić z dużym wyprzedzeniem, bo na pewno nikt nie zostanie przyjęty wcześniej niż o wyznaczonej godzinie. Jeśli ktoś bardzo się obawia spóźnienia, wystarczy że będzie w przychodni pięć minut przed czasem. 

            Osobny problem pojawia się wówczas, gdy ktoś nie może przyjść w wyznaczonym terminie. Lekarze apelują, by w takiej sytuacji jak najszybciej skontaktować się z punktem szczepień - po pierwsze dlatego, by można było w jego miejsce przyjąć innego pacjenta, a po drugie, żeby senior mógł zostać zapisany na inny, nieodległy termin.  Agata Sławin podkreśla, że musi być ważny powód rezygnacji z wizyty. Jeśli wynika on ze stanu zdrowia, należy wcześniej skontaktować się telefonicznie z lekarzem, bo nie zawsze złe samopoczucie lub lekkie objawy infekcji są przeciwskazaniem do szczepienia. Niech oceni to lekarz.

            Po szczepieniu trzeba poczekać na miejscu 15 minut dla własnego bezpieczeństwa, by w razie pojawienia się niepożądanych reakcji, szybko uzyskać pomoc.  Jeśli nic się nie dzieje, wracamy do domu.

- I odpoczywamy - zastrzega lekarka. - Nie planujemy w tym dniu żadnych prac, związanych z wysiłkiem. Możemy czuć się normalnie, ale trzeba się liczyć z tym, że nasz organizm zareaguje na szczepionkę. Najczęściej obserwowany jest ból ręki, w którą wykonano zastrzyk - dlatego ważne jest jest, by podano go w rękę mniej używaną. Inne dość częste dolegliwości po szczepieniu to dyskomfort, bóle mięśni, stan podgorączkowy. Nie panikujemy, bierzemy paracetamol i czekamy 1-2 dni, bo w tym czasie zwykle objawy znikają. Jeśli jednak gorączka będzie wysoka, a dolegliwości będą się nasilały, trzeba skontaktować się ze swoim lekarzem rodzinnym.

            I jeszcze ważny apel do zaszczepionych seniorów i ich bliskich:

- Nie organizujmy spotkań rodzinnych i towarzyskich zaraz po szczepieniu - apeluje Agata Sławin. - Żeby babcia lub dziadek byli bezpieczni, musi upłynąć jeszcze trochę czasu. Częściową (50-procentową) odporność nabywa się średnio po 12 dniach, ale u starszych osób trwa to zwykle dłużej, bo z wiekiem układ odpornościowy pracuje mniej sprawnie i potrzebuje więcej czasu do produkcji przeciwciał. Na rodzinne imprezy z dziadkami najlepiej poczekać do tygodnia po drugiej dawce. 

Minister zdrowia zmienia rozporządzenie w sprawie standardu organizacyjnego teleporady w ramach podstawowej opieki zdrowotnej. W projekcie opublikowanym 13 stycznia przez Rządowe Centrum Legislacji znajduje się zapis, że „(…) teleporada jest realizowana nie później niż w pierwszym dniu roboczym następującym po dniu zgłoszenia się pacjenta do świadczeniodawcy podstawowej opieki zdrowotnej za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, systemu łączności lub osobistego.”

- Projekt nie był z nami konsultowany - zastrzega prezes Porozumienia Zielonogórskiego Jacek Krajewski. -  Nie po raz pierwszy wprowadza się bez nas zasady, które nas dotyczą, co jest niedobrą praktyką. Tym razem wyjątkowo bulwersuje fakt, że zmienia się standardy organizacyjne teleporady dosłownie w przeddzień rozpoczęcia procesu szczepień przeciwko COVID-19 w podmiotach podstawowej opieki zdrowotnej. 15 stycznia ruszają zapisy najstarszej grupy seniorów. Wkrótce przychodnie POZ zostaną obciążone dodatkowymi obowiązkami. Będziemy kwalifikować do szczepień i szczepić, do tego dojdzie też sprawozdawczość. Mając świadomość, jak ważne są szczepienia w pokonaniu pandemii, robimy wszystko, by sprostać temu zadaniu. Wymaga to reorganizacji pracy naszych przychodni i maksymalnej mobilizacji, by cały proces przebiegał sprawnie i by jak największa liczba pacjentów została zaszczepiona. Nie spodziewaliśmy się, że zamiast wsparcia, otrzymamy kolejny odgórny nakaz, w dodatku drastycznie mijający się z realiami. Przychodnie POZ mają pod opieką po kilka tysięcy pacjentów, a są praktyki, w których ta liczba jest znacznie wyższa. Coraz więcej z nich wymaga bezpośredniego badania lekarskiego, nie możemy więc realizować wyłącznie teleporad. Wymóg, by pacjent ma uzyskać teleporadę w ciągu doby oznacza, że osoby wymagający osobistej wizyty w wielu przypadkach będą zmuszeni czekać na nią w kolejce. A co w takiej sytuacji ze szczepieniami? Projektowane zmiany mogą poważnie zagrozić realizacji Narodowego Programu Szczepień.

Jak czytamy w uzasadnieniu projektu, zmiana, wynika z sygnałów zgłaszanych przez pacjentów, i „ma na celu usprawnienie kontaktu na linii pacjent - świadczeniodawca, a także zwiększenie dostępu do świadczeń realizowanych w ramach podstawowej opieki zdrowotnej”. Zdaniem projektodawcy, „zmiany przyczynią się również do usprawnienia działań kontrolnych, istotnych z punktu widzenia obecnej sytuacji epidemiologicznej kraju oraz funkcjonowania systemu ochrony zdrowia w obliczu zintensyfikowanych potrzeb zdrowotnych pacjentów”. Przewiduje się, że rozporządzenie wejdzie w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. 

Chińczycy mawiają, że „Człowiek jest tym, co je.” Zainteresowanie wpływem sposobu odżywiania na zdrowie w Europie wzrosło dopiero w ostatnich latach. Modne stało się stosowanie diety. Modele dietetyczne mnożą się jak grzyby po deszczu, a wraz z nimi zwolennicy ich stosowania. 

Jak dokonać właściwego wyboru w kalejdoskopie dietetycznym?
Czy istnieje optymalna dieta dla wszystkich?
Na co należy zwrócić uwagę we właściwym odżywianiu?
Jakie są korzyści i wady diety?

Warto zacząć od odpowiedzi na pytanie: czym jest dieta? 

Dieta to sposób odżywiania obejmujący:

1. Dobór produktów żywieniowych pod względem ich
    - jakości
    - ilości
    - urozmaicenia
    - technik kulinarnych użytych do przygotowania potraw

2. Dostosowanych do zapotrzebowania organizmu wynikającego z:
    - wieku
    - płci
    - stylu życia
    - stanu zdrowia
    - stanu fizjologicznego
    - rodzaju wykonywanej pracy

Na sposób odżywiania wpływ mają różnorodne okoliczności:
    - dostępność produktów spożywczych
    - nawyki żywieniowe
    - czynniki socjoekonomiczne
    - religijne
    - światopoglądowe

Stąd ilość wzorów żywieniowych jest bardzo duża. Warto przyjrzeć się tym najczęściej występującym.

DIETA UBOGOWĘGLOWODANOWA

Polega na ograniczeniu spożycia całkowitej ilości węglowodanów. Jeżeli ilość energii uzyskanej z węglowodanów nie przekracza 45% możemy ten model żywienia uznać za dietę ubogowęglowodanową. 
W związku z narastającą plagą otyłości i w konsekwencji zwiększonej zachorowalności na choroby przewlekłe, zwłaszcza cukrzycę i choroby układu krążenia, ważne stało się właściwe kontrolowanie masy ciała. Dieta ubogowęglowodanowa pozwala schudnąć i utrzymać prawidłową masę ciała, niesie również korzyści dla metabolizmu. Jednak wyłącznie w przypadku, kiedy jest pod względem energetycznym właściwie dobrana do zapotrzebowania. Nadmierne spożycie pod względem ilościowym i energetycznym nie zapewni oczekiwanych efektów. 

Najpopularniejszą w Polsce dietą ubogowęglowodanową jest dieta Kwaśniewskiego. 

Brakuje długofalowych badań, które pozwoliłyby ocenić odległe skutki wpływu na zdrowie diety ubogowęglowodanowej.

Dotyczy to zwłaszcza wzorców o restrykcyjnym ograniczeniu spożycia węglowodanów np. diety ketonowej.

Często przytaczanym i stosunkowo dobrze poznanym przykładem jest dieta Eskimosów. Zawiera minimalną ilość węglowodanów, a opiera się przede wszystkim na tłuszczach zwierząt morskich, głównie fok i wielorybów, zawiera bardzo dużą ilość wielonienasyconych kwasów tłuszczowych Ω-3. Jest to szczególny sposób odżywiania. 

Jednocześnie stwierdzono, że Eskimosi:
- nie charakteryzują się wyjątkowo dobrym stanem zdrowia
- nie są długowieczni
- są narażeni na krwotoki śródczaszkowe.

DIETA NISKOTŁUSZCZOWA

Polega na ograniczeniu spożycia tłuszczu. Jego udział w dostarczaniu energii plasuje się na poziomie 20%. Są to diety oparte głównie na produktach roślinnych, ale niektóre z nich dopuszczają spożycie jaj, ryb i owoców morza. Dietą niskotłuszczową jest między innymi dieta wegetariańska.

Wpływ na stan zdrowia niskiego spożycia tłuszczu został stosunkowo dobrze poznany i zbadany. Ma ona korzystne działanie na:
- zmniejszenie masy ciała
- poprawę wskaźników metabolicznych
- zmniejszenie zachorowalności na choroby układu krążenia
- i nowotwory
- zmniejszenie śmiertelności

Ponadto dieta oparta na produktach roślinnych z niską zawartością tłuszczu:

- zmniejsza ryzyko zawału u osób u których to ryzyko jest wysokie
- poprawia funkcjonowanie śródbłonka naczyń krwionośnych a nawet prowadzi do cofania 
  się zmian miażdżycowych w tętnicach wieńcowych.
Populacje, które preferują roślinną dietę z niską zawartością tłuszczu to Adwentyści Dnia Siódmego i mieszkańcy Okinawy w Japonii.
Jednak nie każdy model odżywiania charakteryzujący się niską zawartością tłuszczu jest właściwy. Sugerując się tylko tym jednym wskaźnikiem można popełnić wiele błędów. Najczęstszym jest spożywanie zdrowych produktów w ilościach nieograniczonych, poza tym wzrost ilości produktów bogatych w skrobię, cukier i niskotłuszczowych produktów zwierzęcych. Prowadzi to do nadmiernego spożycia węglowodanów i nadmiernej wartości energetycznej, mimo niskiej zawartości tłuszczu. Zamiast spadku masy ciała skutkuje jej wzrostem, podobnie sprawy mają się z ryzykiem zachorowania na cukrzycę.

DIETA O NISKIM INDEKSIE GLIKEMICZNYM

Szczególnie ważna dla osób chorych na cukrzycę, ale właściwa dla wszystkich bez względu na wiek i choroby współistniejące.

Czym jest indeks glikemiczny ?

Indeks glikemiczny jest wskaźnikiem, który określa procentowo wzrost glukozy we krwi po spożyciu produktu w porównaniu ze zwiększeniem poziomu glukozy po spożyciu tej samej ilości węglowodanów w postaci czystej glukozy.

Produkty o niskim indeksie glikemicznym podnoszą poziom glukozy we krwi nieznacznie. Te o wysokim indeksie glikemicznym dają duży wzrost glukozy we krwi. Za wartość graniczną indeksu glikemicznego uznaje się 60 (tyle mają np. lody). Indeks poniżej 60 (np. warzywa) uważa się za niski, powyżej 60 (np. tort) za wysoki.

Skutki diety o niskim indeksie glikemicznym zostały dobrze poznane i dają wymierne korzyści:
- zmniejszenie nadmiernej masy ciała
- poprawę metabolizmu insuliny
- i stężenia glukozy we krwi
- zmniejszenie stężenia trójglicerydów we krwi
- obniżenie ciśnienia tętniczego krwi

Dieta o wysokim indeksie glikemicznym jest szczególnie szkodliwa dla kobiet powodując obciążenie zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego.

DIETA ŚRÓDZIEMNOMORSKA

W latach 60-tych ubiegłego stulecia zaobserwowano, że ludzie zamieszkujący tereny na których uprawia się oliwki odżywiają się podobnie i są zdrowsi niż mieszkańcy innych obszarów Europy. 

Rzadziej chorują na: 
- choroby metaboliczne
- układu sercowo-naczyniowego
- nowotwory
- choroby neurodegeneracyjne

Żyją dłużej niż pozostali Europejczycy w lepszej kondycji nie tylko fizycznej, ale intelektualnej, albowiem sposób w jaki się odżywiają dodatnio wpływa na system nerwowy i funkcje poznawcze.

W skład diety śródziemnomorskiej wchodzi:
- oliwa z oliwek
- regularne spożywanie warzyw, owoców, orzechów, i nasion, fasoli i innych roślin 
   strączkowych
- selektywne spożycie produktów mlecznych
- pełnoziarnistych
- częste spożywanie ryb i owoców morza
- ograniczone spożycie mięsa
- umiarkowane spożycie wina

Tak skomponowana dieta ma korzystny stosunek kwasów nienasyconych Ω-6 do Ω-3, wysoką zawartość błonnika, przeciwutleniaczy i polifenoli.

DIETA ZGODNA Z ZALECENIAMI ZDROWEGO ŻYWIENIA

Jest to dieta mieszana i zbilansowana obejmująca produkty pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Znana pod nazwą DASH. Wytyczne do tego modelu żywienia opracowane zostały przez Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie. Oparte o aktualny stan wiedzy w tym zakresie mają na celu zapewnienie prawidłowego rozwoju fizycznego i psychicznego, zachowanie zdrowia i zmniejszenie ryzyka chorób cywilizacyjnych. 

W diecie tej zaleca się spożywanie:
- pełnoziarnistych produktów zbożowych
- warzyw
- owoców
- niskotłuszczowych produktów mlecznych
- chudego mięsa
- drobiu
- ryb
- orzechów
- roślin strączkowych
Ponadto dieta ta promuje ograniczenie soli.

Skutki zdrowotne tej diety są monitorowane od ok. 20 lat i wiadomo, że:
- pomaga zachować prawidłową masę ciała
- obniża ciśnienie tętnicze krwi
- zmniejsza ryzyko zachorowania na choroby układu sercowo-naczyniowego
- poprawia metabolizm u osób chorych na cukrzycę i tych, którzy na cukrzycę nie chorują

DIETA WEGAŃSKA

Wyklucza wszystkie produkty pochodzenia zwierzęcego: mięso, jaja, ryby i produkty mleczne. 

Dieta wegańska skutkuje korzyściami zdrowotnymi:
- zmniejszeniem masy ciała
- zmniejszeniem insulinooporności
- spadkiem ryzyka zdarzeń sercowych
- i niektórych nowotworów. 

Krótkotrwałe stosowanie diety wegańskiej np. w celu redukcji masy ciała, nie wymaga specjalnych zabiegów. Jednak długotrwałe stosowanie diety wegańskiej może wiązać się z zagrożeniami zdrowotnymi:
- gorszą jakością białka 
- niedoborem Vit B₁₂
- niedoborem żelaza i w konsekwencji niedokrwistością
- niedoborem długołańcuchowych kwasów tłuszczowych Ω-3

Poza tym dieta oparta wyłącznie na produktach roślinnych nie gwarantuje właściwego i zdrowego zbilansowania. Może prowadzić do nadmiernego spożycia produktów wysoko przetworzonych i zawierających nadmiar cukru.

Mimo wielu różnych modeli żywienia nie udało się wskazać, tego uniwersalnego dla wszystkich. Jesteśmy różni, mamy zróżnicowane preferencje kulinarne, wydatki energetyczne i choroby współistniejące. Powinniśmy zatem dobrać indywidualny, właściwy dla siebie rodzaj diety. 
Stałe są jedynie zasady zdrowego żywienia z zawartością:
- przynajmniej 5 porcji owoców i warzyw
- pełnoziarnistych produktów zbożowych
- ryb i owoców morza
- drobiu
- niskotłuszczowych produktów mlecznych
- orzechów
- płynnych tłuszczów roślinnych

Unikać należy:
- tłuszczów stałych
- mięsa (zwłaszcza czerwonego) i jego przetworów
- słodyczy
- słodkich napojów
- rafinowanych produktów zbożowych
- alkoholu

A jeśli chodzi o tłuszcz, znacznie ważniejsza od całkowitej ilości dostarczanego tłuszczu jest jego rodzaj, czyli oliwa z oliwek i zdrowe oleje.

Małgorzata Stokowska-Wojda

USERN i kilkanaście polskich podmiotów wspiera inicjatywę „Nauka przeciw pandemii” na rzecz szerzenia rzetelnych informacji dotyczących szczepień przeciw COVID-19

Przełamanie obaw społecznych i działania oparte na merytorycznej i sprawdzonej wiedzy mogą pomóc w zmianie postaw względem szczepień i tym samym przyczynić się do zatrzymania pandemii. Świadome tego jest środowisko naukowe i medyczne, dlatego wsparcie dla inicjatywy „Nauka przeciw pandemii” zadeklarowały media, organizacje i instytucje, w tym sieć naukowa, w skład której wchodzi 16 noblistów.

„Nauka przeciw pandemii” to inicjatywa, której celem jest przekazywanie wiedzy popartej nauką, edukacją i budowanie zaufania społecznego do zasadności szczepień oraz innowacyjnych technologii stosowanych w szczepionkach przeciw COVID-19.

Inicjatywa powstała dzięki Polskiemu Towarzystwu Zdrowia Publicznego, a w działania na rzecz walki z dezinformacją i krążącymi mitami zaangażowały się uznane polskie i międzynarodowe instytucje naukowe oraz medyczne:

• Naczelna Rada Lekarska
• Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej
• Polskie Towarzystwo Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych
• Polskie Towarzystwo Medycyny Rodzinnej
• Polskie Towarzystwo Wakcynologii
• Federacja Porozumienie Zielonogórskie
• Fundacja Razem w chorobie
• Lubelski Związek Lekarzy Rodzinnych-Pracodawców
• Politechnika Wrocławska
• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Uniwersytet Jagielloński
• Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
• Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
• Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
• Uniwersytet Warszawski

Inicjatywę wsparła także międzynarodowa sieć naukowa USERN (Universal Scientific Education and Research Network). Sieć ta, założona przez irańskiego immunologa Nima Rezaei, zrzesza obecnie tysiące naukowców z całego świata, w tym prominentnych badaczy ze świata medycyny. W skład rady USERN wchodzi obecnie 16 laureatów Nagrody Nobla.

Patronat medialny nad inicjatywą „Nauka przeciw pandemii” objął serwis Polskiej Agencji Prasowej Nauka w Polsce, portal Pielegniarki.com.pl oraz blog popularnonaukowy To tylko teoria.

Radę programową inicjatywy „Nauka przeciw pandemii” tworzy grono uznanych ekspertów
z różnych dziedzin: chorób zakaźnych, wakcynologii, wirusologii, chemii i biochemii, zdrowia publicznego i medycyny rodzinnej:

• Dr n. farm. Leszek Borkowski, Fundacja Razem w chorobie
• Prof. Marcin Drąg, Politechnika Wrocławska
• Prof. Andrzej M. Fal, Polskie Towarzystwo Zdrowia Publicznego
• Prof. Robert Flisiak, Polskie Towarzystwo Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
• Prof. Jacek Jemielity, Uniwersytet Warszawski
• Dr Jacek Krajewski, Federacja Porozumienie Zielonogórskie
• Dr hab. n. med. Agnieszka Mastalerz-Migas, Polskie Towarzystwo Medycyny Rodzinnej
• Prof. Andrzej Matyja, Naczelna Rada Lekarska, Uniwersytet Jagielloński
• Prof. Krzysztof Pyrć, Uniwersytet Jagielloński
• Dr hab. n. med. Piotr Rzymski, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
• Dr n. med. Michał Sutkowski
• Prof. Krzysztof Simon, Polskie Towarzystwo Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych
• Prof. Jacek Wysocki, Polskie Towarzystwo Wakcynologii
• Prof. Joanna Zajkowska, Polskie Towarzystwo Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych 

„Nauka przeciw pandemii” to otwarta inicjatywa, do której zaproszeni są organizacje, instytucje i podmioty, które pragną zaangażować się na rzecz szerzenia rzetelnej wiedzy
i edukacji wskazanych środowisk.

Więcej informacji na stronie: www.naukaprzeciwpandemii.pl

Wydaje się , że wszawica wraz z rozwojem cywilizacji, powszechnie dostępnymi łazienkami i środkami czystości jest zapomnianym problemem. Występującym jeszcze w nielicznych środowiskach ludzi o bardzo niskim statusie socjoekonomicznym z ograniczonym dostępem do zaplecza sanitarnego żyjących w skupiskach, jak bezdomni i uchodźcy, ale mamy przekonanie, że rozkrzewienie higieny sprawiło, że wszawica jest zjawiskiem marginalnym.

Nic bardziej mylnego.

Światowa Organizacja Zdrowia podaje, że wszawica jest ciągle aktualnym problemem zdrowotnym i dotyczy wszystkich populacji bez względu na zamożność, wiek, płeć czy położenie geograficzne. Ponadto stwierdzono, że pasożytem może być dotkniętych 2-10% populacji. Różnice między poszczególnymi obszarami Europy mogą wahać się od 1-20%. Szacunki nie są zbyt dokładne. W Polsce brak jest danych statystycznych dotyczących zachorowań na wszawicę. Jednak wzrost sprzedaży środków zwalczających wszy i liczby zwolnień z tego powodu wystawianych do ZUS pozwala sądzić, że ilość zakażeń nie maleje, a rośnie.

Głównym powodem wzrostu inwazji pasożyta na przestrzeni ostatniego dziesięciolecia jest wykształcenie przez wszy odporności na preparaty powszechnie stosowane do ich zwalczania.

Wszawica jest jedną z najczęstszych chorób pasożytniczych wśród populacji dziecięcej. Szacuje się, że 40% zakażonych to dzieci. Szczególnie narażone są dzieci w wieku 3-12 lat. Problem dotyczy zarówno krajów nisko- jak i wysokorozwiniętych.

Na łatwość zakażenia u dzieci wpływa:
1. Przebywanie w grupach (żłobki, przedszkola, kolonie).
2. Bliski kontakt dzieci podczas wspólnych zabaw.
3. Nie zachowywanie pewnych nawyków higienicznych (wspólne korzystanie z nakryć głowy, czy grzebieni).
4. Długie włosy- tym tłumaczona jest większa częstość zachorowania na wszawicę głowową u dziewczynek.
5. Obserwuje się wzrost zachorowań w okresie letnim i zimowym. Związany jest on z przypadającymi na ten okres wakacjami i feriami oraz przebywaniem dzieci na zorganizowanym wypoczynku w dużych grupach rówieśniczych.

Cykl życiowy wszy obejmuje trzy stadia rozwojowe:
1. Gnidy- jajeczka.
2. Larwy.
3. Wszy- dorosłe osobniki.

Gnidy-jaja składane przez dorosłe wszy przytwierdzane są do podstawy włosa. Dojrzewają przesuwając się dalej od skóry wraz ze wzrostem włosa. Larwa wylęga się średnio po 7-10 dniach, a cały cykl rozwojowy wszy trwa ok. 3 tygodni. Wesz żywi się ludzką krwią, a jej ukąszenia powodują dotkliwy świąd.

Z klinicznego punktu widzenia wyróżnia się wszawicę:
1. Głowową.
2. Łonową.
3. Odzieżową.

Wszawica głowowa wywołana przez wesz głowową jest najczęstszą odmianą. Charakteryzuje ją świąd owłosionej skóry głowy, który pojawia się po 1-4 tygodni od zakażenia. Uporczywy świąd wynika z reakcji alergicznej na ślinę pasożyta po ukąszeniu. Oprócz swędzenia mogą pojawiać się liczne zmiany skórne jako objawy reakcji alergicznej lub nadkażenia bakteryjnego skóry spowodowanego drapaniem swędzących miejsc. Pasożyty najczęściej lokalizują się w okolicach skroniowych, za uszami i w okolicy potylicznej.

Wszawica łonowa dotyczy zajęcia przez wszy okolic narządów płciowych i podbrzusza. W przypadku masywnego zakażenia pasożyty mogą rozpełznąć się na okolice pachwin, ud, pach, brwi i rzęs. Oprócz nieznośnego świądu postać ta charakteryzuje się obecnością plam błękitnych na skórze. Powstają one w wyniku przeciwkrzepliwych właściwości śliny pasożyta.  Zakażenie wszawicą łonową często ma miejsce podczas stosunków płciowych, stąd niejednokrotnie współistnieje ona z chorobami przenoszonymi droga płciową.

Wszawica odzieżowa - zmiany dotyczą skóry owłosionej w miejscach, gdzie styka się ona z zainfekowanym ubraniem. Wszy najchętniej umiejscawiają się w szwach i fałdach odzieży. Stąd zmiany skórne o charakterze alergicznym i zadrapania, będące konsekwencją swędzenia najczęściej występują w okolicy ramion, tułowia i pośladków. 

Diagnostyka wszawicy jest prosta. Wystarczy podczas oglądania stwierdzić obecność pasożyta. Przed 2009 rokiem w ramach opieki profilaktycznej nad dziećmi i młodzieżą pielęgniarka szkolna sprawdzała czystość, w tym obecność pasożytów w skórze owłosionej głowy. Od 2009 roku rozporządzeniem Ministra Zdrowia nie wykonuje się badania czystości ciała i odzieży uczniów, ponieważ uznano te czynności za naruszające założenia Konwencji Praw Dziecka.

Leczenie obejmuje miejscowe stosowanie preparatów zwalczających wszy. Jednocześnie stosuje się zabiegi mające na celu przerwanie łańcucha zarażenia wszą:
1. Usuwanie mechaniczne wszy i gnid za pomocą gęstego grzebienia (ta metoda ma nawet nazwę: dry/wet combing).
2. Pranie w temperaturze 50-60⁰C , prasowanie i dezynfekcja ubrań, bielizny, nakryć głowy, ręczników, pościeli, pluszowych zabawek.
3. Zachowanie 2-3 tygodniowego odstępu między dezynfekcją a ponownym użyciem dezynfekowanych części garderoby.
4. Czyszczenie i dezynfekcja szczotek, grzebieni i innych przedmiotów codziennego użytku.
5. W sytuacji masywnej wszawicy i trudności z usuwaniem pasożytów może zaistnieć konieczność obcięcia długich włosów.

W przypadku stwierdzenia wszawicy, konieczne jest zbadanie osób z otoczenia chorego i w przypadku stwierdzenia pasożyta objęcie ich niezwłocznym leczeniem.

 Małgorzata Stokowska-Wojda

Powszechne dążenie do bycia młodym i pięknym sprawia, że coraz więcej osób korzysta z zabiegów upiększających. Są to nie tylko wizyty w salonach kosmetycznych ale również zabiegi wykonywane w gabinetach medycyny estetycznej. Każdy problem jest odbierany subiektywnie. Blizna, opadająca powieka, wąskie usta, czy inny defekt urody oceniany przez otoczenie jako nieznaczny, dla jego właściciela może stanowić poważny dyskomfort rzutujący na stan psychiczny. Wielu pacjentów gabinetów medycyny estetycznej wykazuje brak cierpliwości. Chcieliby osiągnąć pożądany efekt najlepiej natychmiast. Coraz większa ilość preparatów i technik sprawia, że coraz więcej ludzkich marzeń dotyczących urody można spełnić, jednak często wymagają one wykonania kilku różnych zabiegów w odpowiedniej kolejności z odpowiednim odstępem czasu. 

A jeżeli chcemy być piękni natychmiast i żądamy działań już?
Narażamy się na konsekwencje bardzo odległe od oczekiwań.

Jak przed każdym planowanym leczeniem lekarz medycyny estetycznej zbiera dokładny wywiad od pacjenta. Do zabiegów upiększających również istnieją przeciwwskazania. Pozwala to wybrać właściwy sposób, by pomóc pacjentowi nie narażając go na niebezpieczeństwo powikłań. Pocieszający jest fakt, że większość powikłań po zabiegach medycyny estetycznej nie pozostawia trwałych uszkodzeń.

Jednak bywają również bardzo poważne konsekwencje.

Medycyna estetyczna jak sama nazwa wskazuje powinna być uprawiana przez lekarzy przeszkolonych w tym zakresie. Niestety, popyt na urodę sprawia, że zabiegi z zakresu medycyny estetycznej wykonują również osoby nie będące lekarzami-najczęściej kosmetyczki. Brak fachowego przygotowania lekarskiego, wiedzy i doświadczenia znacznie zwiększa ryzyko powikłań.

Do zabiegów najrzadziej obarczonych powikłaniami należą te z użyciem toksyny botulinowej. Stosuje się ją od ponad 25 lat, stąd została dokładnie przebadana na milionach przypadków.  Powikłania po podaniu toksyny botulinowej nie są poważne i nie niosą trwałych uszkodzeń. Działanie toksyny botulinowej widoczne jest ok. 4 miesięcy. Jej efekt samoistnie minie po kilku tygodniach.
Do najczęstszych powikłań należą:
1. Opadanie powieki.
2. Tzw. ciężkie brwi.
3. Podwójne widzenie.
4. Asymetria twarzy.
5. Asymetria ust lub opadanie kącika ust.

Po laseroterapii mogą wystąpić:
1. Oparzenia.
2. Przebarwienia skóry.
3. Długo utrzymujący się rumień.
4. Bliznowacenie.

Nawet po powszechnie uważanych za najbezpieczniejsze zabiegach z użyciem kwasu hialuronowego może wystąpić reakcja alergiczna.

Wszystkie zabiegi wiążące się z ukłuciem czyli przerwaniem ciągłości skóry lub stresem podczas zabiegu np. z powodu bólu mogą wywołać nawet napad padaczkowy.

Najczęstsze a zarazem najgroźniejsze powikłania występują po zastosowaniu wypełniaczy.
Są to powikłania wczesne (kilka dni po zabiegu):
1. Dyskomfort.
2. Ból.
3. Obrzęk.
4. Efekt Tyndalla. Podany zbyt płytko wypełniacz powoduje sine zabarwienie fragmentu skóry.

Powikłania późne pojawiają się od tygodnia do kilku lat:
1. Obrzęk jarzmowy.
2. Późna długotrwała reakcja alergiczna.
3. Infekcja.
4. Guzki.
5. Ziarniaki.
6. Migracja podanego materiału.
7. Jednak do najgroźniejszych należą powikłania naczyniowe wynikające z zaczopowania lub uciśnięcia naczynia krwionośnego przez wstrzyknięty wypełniacz. Niedrożność tętnicy może doprowadzić do martwicy skóry twarzy czy utraty widzenia. Zanotowano nawet zgon w wyniku udaru mózgu po podaniu wypełniacza.

By spojrzenie w lustro po zabiegach estetycznych było przyjemnością warto skorzystać z usług profesjonalistów, podczas wywiadu rzetelnie podać choroby współistniejące i uczulenia, a także nie wywierać presji przy wyborze metod i ich kolejności. Zmniejszenie ryzyka powikłań w medycynie estetycznej pozwala uzyskać oczekiwany efekt.

 Małgorzata Stokowska-Wojda

Przedstawiciele rządu zgodzili się na proponowane przez Porozumienie Zielonogórskie zmiany w ogłoszeniu prezesa NFZ z 4 grudnia 2020 r. zapraszającym do udziału w Narodowym Programie Szczepień przeciwko wirusowi SARS-CoV-2. W tej sytuacji, uwzględniając wagę powszechnych szczepień przeciwko wirusowi SARS-CoV-2 i rolę POZ w dotarciu do jak największej liczby pacjentów, zarząd Federacji rekomenduje zgłaszanie się do Narodowego Programu Szczepień. Zachęca do tego zarówno członków Porozumienia Zielonogórskiego, jak i pozostałe placówki POZ w Polsce.

Ustalenia związane z ostatecznym kształtem warunków przystąpienia do Narodowego Programu Szczepień nastąpiły 9 grudnia po wideokonferencji, zorganizowanej przez szefa kancelarii premiera ministra Michała Dworczyka i ministra zdrowia Adama Niedzielskiego. Porozumienie Zielonogórskie w czasie wideokonferencji reprezentowali Marek Twardowski, Tomasz Zieliński oraz Marek Sobolewski. Ostateczne ustalenia nastąpiły po tym spotkaniu pomiędzy ministrami Michałem Dworczykiem i Adamem Niedzielskim a reprezentującym Porozumienie Zielonogórskie Markiem Twardowskim.

- Konferencja była niezwykle merytoryczna, a strona rządowa otwarta na sugestie uczestników spotkania w sprawie zmian w ogłoszeniu prezesa NFZ z 4 grudnia 2020 r., zapraszającym do szczepień - mówi wiceprezes Porozumienia Zielonogórskiego Marek Twardowski. - Ministrowie z Porozumieniem Zielonogórskiem uzgodnili zmiany w zapisach ogłoszenia Prezesa NFZ tak, aby umożliwiły one wszystkim placówkom POZ w kraju powszechne zgłaszanie się do szczepień. Porozumienie Zielonogórskie dziękuje stronie rządowej za takie podejście do rozmów i ma nadzieję na dalszą współpracę dla dobra obywateli naszego kraju, którzy powinni się poddać powszechnie szczepieniom. Dzięki wprowadzonym zmianom pacjenci POZ będą mogli się zaszczepić u lekarzy, których dobrze znają i do których mają zaufanie.

Zgodnie z wnioskami Federacji, w ogłoszeniu zmieniono zapisy, umożliwiające zgłoszenie się do szczepień każdej placówce POZ. Świadczeniodawcy POZ zostali wyłączeni z obowiązku prowadzenia szczepień przez co najmniej 5 dni w tygodniu, jak zapisano w poprzedniej wersji oraz z obowiązku posiadania zdolności do wykonywania co najmniej 180 szczepień tygodniowo przez jeden zespół szczepiący w punkcie szczepień. Ostatecznie wobec świadczeniodawców POZ nie wskazuje się minimalnej liczby dni prowadzenia szczepień ani nie obowiązuje ich minimum deklarowanej zdolności ich wykonywania. Jednocześnie, zgodnie z oczekiwaniami Porozumienia Zielonogórskiego, z warunków przystąpienia do NPS usunięto zapis: „udział w programie szczepień świadczeniodawcy posiadającego umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej nie może naruszać warunków tej umowy, w szczególności w zakresie dostępności do świadczeń pozostałych pacjentów.”

Ponadto, dzięki interwencji Porozumienia Zielonogórskiego Centrala NFZ przygotowała interpretacje spornych lub niejasnych kwestii, dotyczących m.in. prowadzenia szczepień przez zespół wyjazdowy oraz osób wyznaczonych w POZ do koordynacji szczepień. Szczegóły:

Centrala NFZ - Aktualności / Aktualności / Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) – finansujemy zdrowie Polaków.

Do Narodowego Programu Szczepień można się zgłosić poprzez wypełnienie formularza na stronie internetowej https://formularze.ezdrowie.gov.pl/  do piątku 11 grudnia 2020 r.

Koleżanki i Koledzy.

W dniu wczorajszym Porozumienie Zielonogórskie w osobach: Marek Twardowski, Tomasz Zieliński oraz Marek Sobolewski uczestniczyli w wideokonferencji zorganizowanej przez Pana Ministra Michała Dworczyka i Pana Ministra Zdrowia Adama Niedzielskiego. Konferencja była niezwykle merytoryczna, a strona rządowa otwarta na sugestie uczestników spotkania w sprawie ewentualnych zmian w Narodowym Programie Szczepień ochronnych przeciwko wirusowi SARS-CoV-2 oraz w sprawie zmian w ogłoszeniu Prezesa NFZ z dnia 4 grudnia 2020 zapraszającego do szczepień. Po zakończeniu wideokonferencji Panowie Ministrowie z Porozumieniem Zielonogórskiem uzgodnili zmiany w zapisach ogłoszenia Prezesa NFZ tak, aby umożliwiły one powszechne zgłoszenie się do szczepień wszystkich placówek POZ w kraju.

Porozumienie Zielonogórskie dziękuje stronie rządowej za takie podejście do rozmów i ma nadzieję na dalszą, dobrą współpracę dla dobra obywateli naszego kraju, którzy powinni się poddać powszechnie szczepieniom dla dobra własnego oraz dobra współobywateli.