Kiedy trzeba pójść inną drogą?

Francuski mikrobiolog i chemik Louis Pasteur opracował sposób ochrony przed chorobami zakaźnymi. Wyprodukowana przez niego szczepionka przeciwko wściekliźnie po raz pierwszy została podana w 1885 roku 9-letniemu chłopcu pogryzionemu przez wściekłego psa. Wścieklizna jest chorobą ze 100% śmiertelnością. Dziecko zostało uratowane.

Od tego czasu minęło 135 lat. Wynaleziono szczepionki przeciwko wielu innym chorobom, ułożono kalendarze szczepień obowiązkowych, a dzięki temu w zapomnienie odeszły takie zarazy jak np. czarna ospa.

Każda osoba, która ma być poddana szczepieniu, przechodzi przedtem kwalifikację. Szczepionka jest podawana nie później niż 24 godziny po zakwalifikowaniu do szczepienia. Badanie kwalifikujące przeprowadza lekarz. Pacjent jest kwalifikowany do szczepienia, a jeżeli istnieją przeciwwskazania, szczepienie jest odraczane.

Najczęstszym powodem odroczenia szczepienia jest:

1. Zwiększone ryzyko ciężkiej reakcji niepożądanej po podaniu szczepionki.
2. Obawa o brak odpowiedzi na jej podanie, czyli nieskuteczność szczepienia.

Przeciwwskazania do szczepień mogą mieć charakter:

1. Tymczasowy. Oznacza to, że przyczyna stanowiąca powód ustępuje i szczepienie można wykonać później. Przykładem jest ciąża stanowiąca przeciwwskazanie do szczepienia przeciwko śwince, odrze i różyczce. Po porodzie kobieta może zostać poddana szczepieniu. Ważne jest, że ciąża nie stanowi przeciwwskazania do wszystkich szczepień, np. przeciwko grypie kobietę ciężarną można zaszczepić i jest to szczepienie zalecane.
2. Tylko nieliczne przeciwwskazania mają charakter stały (nieprzemijający) np. wstrząs anafilaktyczny po podaniu szczepionki stanowi trwałe przeciwwskazanie do podania tej szczepionki. Jest to skrajnie rzadkie powikłanie. Występuje z częstością 0,65-2,22 na 1 milion podanych dawek. Zwykle jest skutkiem nadwrażliwości na owoalbuminę jaja kurzego, lateks lub żelatynę.

Najczęstszym powodem odraczania szczepień są choroby infekcyjne. Choroby gorączkowe o umiarkowanym i ciężkim przebiegu stanowią tymczasowe przeciwwskazanie do szczepień. Jednak badania wykazały, że choroby o przebiegu łagodnym, nawet leczone antybiotykiem, nie zwiększają ryzyka niepożądanego odczynu poszczepiennego, nie wpływają też na odpowiedź organizmu na podaną szczepionkę. Podstawą do oceny stopnia ciężkości przebiegu choroby jest stan ogólny pacjenta. Nie ma zatem powodu, by w przypadku łagodnie przebiegającej choroby, czy tym bardziej związanej z nią rekonwalescencji lub potencjalnego narażenia na chorobę odraczać szczepienie.

Jeżeli chodzi o przeciwwskazania do szczepień, nie mają one charakteru ogólnego. Do każdego rodzaju szczepionki stosuje się przewidziane dla niej przeciwwskazania. Najlepszym przykładem jest ciąża, która stanowi przeciwwskazanie do szczepienia np. przeciwko różyczce, ale nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia przeciwko grypie.

Do najczęstszych sytuacji mogących stanowić bezwzględne przeciwwskazanie do niektórych szczepień należą:

1. Ciężka reakcja alergiczna po podaniu poprzedniej dawki szczepionki.
2. Wstrząs anafilaktyczny po podaniu białka jaja kurzego. Wiele szczepionek produkowanych jest z użyciem zarodków kurzych. Warto zwrócić uwagę, że alergia na jajo kurze w postaci wysypki nie stanowi przeciwwskazania do szczepienia.
3. Postępująca choroba neurologiczna.
4. Wrodzony niedobór odporności.
5. Ciężkie nabyte niedobory odporności (np. w przebiegu nowotworów złośliwych, chemioterapii, zakażenia HIV).
6. Długotrwałe leczenie immunosupresyjne (zmniejszające odporność). Podczas tego rodzaju leczenia organizm nie wytworzy przeciwciał po podaniu szczepionki.
7. Ciąża w odniesieniu do niektórych szczepień.

W sytuacjach wątpliwych zawsze można skorzystać z konsultacji w Poradni Pediatrycznej Szczepień Dla Dzieci Wysokiego Ryzyka. W przypadkach, kiedy czasowo lub stale istnieją przeciwwskazania do szczepienia dziecka często stosuje się tzw. strategię kokonową. Polega ona na szczepieniu osób z najbliższego otoczenia dziecka, by zminimalizować narażenie na choroby, przeciwko którym nie można go zaszczepić.

Ciężkie Niepożądane Odczyny Poszczepienne występują sporadycznie np. w przypadku szczepień przeciwko grypie 1 na 10 milionów podanych dawek, co jest nieporównywalne z ilością i ciężkością powikłań po przechorowaniu grypy.

Konieczność pójścia inną drogą niż ta wytyczona przez Kalendarz Szczepień Obowiązkowych zdarza się bardzo rzadko.

Małgorzata Stokowska-Wojda