W czterech ścianach toalety

Zaparcie polegające na rzadkim lub utrudnionym wydalaniu stolca jest bardzo częstym problemem osób starszych. Dotyczy połowy seniorów,
w wśród pensjonariuszy domów opieki społecznej nawet 80% osób.

Okazjonalne problemy z wypróżnieniem mają również ludzie młodsi. Zwykle problem jest związany z dłuższą podróżą lub unieruchomieniem
w łóżku z powodu choroby, ale po tygodniu mija.

Przewlekłe zaparcie to sytuacja, kiedy przez co najmniej 3 miesiące utrzymują się przynajmniej 2 z wymienionych objawów:

1. Nasilone parcie.
2. Grudkowaty i twardy stolec.
3. Uczucie niepełnego wypróżnienia.
4. Uczucie przeszkody w odbycie czy odbytnicy.
5. Konieczność ręcznego wydobycia stolca.
6. Mniej niż 3 wypróżnienia w tygodniu.

Czynników usposabiających do wystąpienia zaparć jest wiele:

1. Częściej występują one u mieszkańców krajów wysokorozwiniętych.
2. Zwłaszcza kobiet.
3. Czynnikiem ryzyka jest również starszy wiek.
4. Niski poziom wykształcenia.
5. Choroby współistniejące w tym:
   - amyloidoza
   - choroby tkanki łącznej
   - stwardnienie rozsiane
   - choroba Alzheimera
   - choroba Parkinsona
   - i niektóre inne schorzenia ośrodkowego układu nerwowego i nerwów obwodowych
   - cukrzyca
   - niedoczynność tarczycy
   - nadczynność przytarczyc
   - przewlekła choroba nerek
   - raki i gruczolaki jelita grubego
   - choroba uchyłkowa jelit
   - przepuklina brzuszna
6. Używanie dużej ilości leków. Zwłaszcza leki przeciwbólowe i niesterydowe leki przeciwzapalne powszechnie stosowane np. przy bolach stawów powodują zaparcia.
7. Przebyte zabiegi operacyjne w zakresie jamy brzusznej i miednicy.
8. Porody.
9. Częste epizody leczenia szpitalnego (szczególnie kiedy istnieje konieczność używania basenu).
10. Zaburzenia psychiczne np. depresja.
11. Mała aktywność fizyczna zwłaszcza unieruchomienie w łóżku lub fotelu, co skutkuje wolniejszą pracą jelit.
12. Uzależnienie od innych osób (w tym pensjonariusze domów opieki).
13. Niski status socjoekonomiczny.
14. Dieta ograniczona kalorycznie, mało urozmaicona, z niską zawartością błonnika.

Jednak rzadko udaje się osiągnąć efekt bez użycia leków. Środki przeczyszczające mają różny mechanizm działania:

1. Środki o działaniu miejscowym. Najczęściej używane są czopki glicerynowe lub z bisakodylem, inicjują i ułatwiają wypróżnienie. Innym środkiem miejscowym są wlewki (lewatywy). Mogą być w postaci gotowych preparatów kupowanych w aptece. Domowym sposobem jest woda z mydłem, ale taki roztwór może podrażnić a nawet uszkodzić błonę śluzową jelita. U osób starszych bezpieczna jest wlewka z czystej wody.
2. Leki o działaniu drażniącym. Są to preparaty ziołowe: senes, kruszyna, rzewień i aloes. Chętnie stosowane przez pacjentów i uważane za „bezpieczne ziółka”. Jednak nie są one tak niewinne, jak się powszechnie uważa. Przewlekle stosowane prowadzą do atonii jelita, czyli ustania jego ruchów perystaltycznych. Ponadto mogą powodować biegunkę, odwodnienie, zaburzenia elektrolitowe, zaburzenia rytmu serca, czy uszkodzenie nerek.
3. Leki o działaniu osmotycznym. Nie wchłaniają się do krwi z przewodu pokarmowego, powodują zatrzymanie wody w świetle jelita. Przyśpiesza to transport mas kałowych przez jelita i zmiękcza konsystencję stolca. Do preparatów osmotycznych należy laktuloza i makrogol. Są one najczęściej stosowane i należą do najbezpieczniejszych u osób starszych.
4. Środki zmiękczające stolec np. olej parafinowy. Emulgują one stolec, pokrywają go warstwą poślizgową. Powlekają też błonę śluzową jelita utrudniając tym samym wchłanianie wody i zatrzymując ją w świetle jelita. Jednak długotrwałe stosowanie oleju parafinowego może upośledzić wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Podobne działanie ma dokuzynian dwusodowy. Od oleju parafinowego różni go fakt, że zwiększa wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, nie grożąc niedoborem. Jest skuteczny i bezpieczny dla seniorów.
5. Nowoczesną grupą są leki prokinetyczne. Działają one na układ nerwowy. Są skuteczne i bezpieczne.

Oprócz leków w leczeniu zaparć stosuje się również inne metody.

1. Treningi defekacyjne.
2. Terapia biofeedback stosowana w przypadku dysfunkcji dna miednicy. Polega na założeniu cewnika z balonem do odbytnicy i edukacji pacjenta w zakresie obserwacji i sterowania pracą zwieraczy i mięśni dna miednicy. W Polsce jest to metoda o bardzo niewielkiej dostępności.
3. Leczenie chirurgiczne. Stosowne jest rzadko w ciężkich zaparciach, kiedy zawodzą inne metody leczenia.

Małgorzata Stokowska-Wojda