Wyprzedzić raka

Rak jelita grubego jest jednym z najczęściej występujących nowotworów w Polsce. Pod względem częstości zachorowań zajmuje trzecie miejsce wśród mężczyzn i czwarte wśród kobiet. Jednocześnie stanowi drugą przyczynę zgonów na nowotwory wśród mężczyzn i trzecią wśród kobiet. W 2017 roku odnotowano 18 309 przypadków zachorowań. Najwięcej , bo 94% u osób po 50 roku życia. 

Nowotwór jelita grubego rozwija się powoli od kilku do nawet 10 lat. Dlatego tak ważne jest wykonanie badania przesiewowego pozwalającego na wykrycie wczesnego stadium u osób , które nie mają żadnych objawów choroby. Badaniem, które daje możliwość oceny jelita grubego jest kolonoskopia. Przed badaniem w ramach przygotowania chory przyjmuje preparaty przeczyszczające i pije duże ilości niegazowanej wody (ok. 4 l) celem oczyszczenia jelita. Badanie jest wykonywane wprowadzonym przez odbyt giętkim endoskopem. Umożliwia to obejrzenie błony śluzowej jelita grubego, wykrycie zmian i pobranie szczypczykami materiału do badania histopatologicznego. 

Od 2000 roku w Polsce funkcjonuje Program Badań Przesiewowych wczesnego wykrywania raka jelita grubego. Metodą z wyboru jest kolonoskopia wykonywana u osób bez objawów. Kolonoskopia przesiewowa jest bardzo czułym i dokładnym badaniem. Do osób zakwalifikowanych do przesiewowej kolonoskopii wysyłane są imienne zaproszenia, ale również nie posiadając zaproszenia można wykonać finansowaną przez NFZ kolonoskopię przesiewową, jeżeli spełnia się warunki kwalifikacji do Programu Badań Przesiewowych raka jelita grubego:
1. Osoby w wieku 50-65 lat niezależnie od wywiadu rodzinnego.
2. Osoby w wieku 40-49 lat–jeżeli posiadają krewnego pierwszego stopnia (ojciec, matka, dziecko), u którego rozpoznano raka jelita grubego.
3. Osoby w wieku 25-49 lat należące do rodziny z zespołem Lyncha potwierdzonym przez poradnię genetyczną (z Programu jest finansowane tylko pierwsze badanie).
4. Osoby w wieku 20-49 lat należące do rodziny z zespołem gruczolakowatej polipowatości rodzinnej potwierdzonym przez poradnię genetyczną (z Programu finansowane jest tylko pierwsze badanie).

Przesiewowa kolonoskopia wykonana u osoby bez objawów ma na celu wczesne wykrycie raka jelita grubego i zwiększenie szans chorego na skuteczne leczenie. Jak wiemy rak jelita grubego rozwija się długo. Oprócz złośliwego nowotworu jelita grubego częstym znaleziskiem są polipy. Nawet jeżeli nie zawierają komórek nowotworowych, są swego rodzaju „bombą z opóźnionym zapłonem”. To właśnie z polipów gruczolakowatych, które nie są złośliwe z czasem rozwija się rak jelita grubego. Szczególnie duże ryzyko stanowią polipy kosmkowe. Aż 40% z nich zawiera ognisko komórek nowotworowych. Ryzyko złośliwienia polipa wzrasta wraz z wielkością. Bardziej niebezpieczne są duże polipy. Ważny jest również sposób mocowania polipa do błony śluzowej. Uszypułowane są mniej groźne od tych na szerokiej podstawie. Badanie diagnostyczne jakim jest kolonoskopia może być wykorzystane jako metoda leczenia. Przy pomocy endoskopu można nie tylko zobaczyć, ale również usunąć większość polipów. Te, których nie da się pozbyć przy pomocy endoskopu są kwalifikowane do chirurgicznego wycięcia. 

Jeżeli podczas przesiewowej kolonoskopii zostaną znalezione polipy, konieczne jest kontrolne wykonanie badania. W zależności od rodzaju zmian ustala się termin kolonoskopii kontrolnej:
1. Gruczolak poniżej 1 cm z niewielką liczbą (1-2) pobranych do badania histopatologicznego zmian -czas do kontrolnej kolonoskopii 5-10 lat.
2. Gruczolak powyżej 1 cm, lub z zaawansowanymi zmianami w badaniu histopatologicznym , bez względu na wielkość–3 lata.
3. Nieuszypułowany gruczolak (na szerokiej podstawie), pofragmentowany- kontrolna kolonoskopia za 2-6 miesięcy.

Kolonoskopia jest badaniem inwazyjnym i jako takie może wiązać się z powikłaniami w postaci bólu, czy uszkodzenia ściany jelita grubego. Częstość wystąpienia powikłań to 1 przypadek na 1000. Można uniknąć dyskomfortu związanego z badaniem za pomocą krótkotrwałego znieczulenia. Bardzo duży wpływ na jakość badania ma stan przygotowania pacjenta. Niedostateczne oczyszczenie jelita może skutkować zmniejszoną wykrywalnością małych polipów o średnicy poniżej 5 mm oraz zmian zaawansowanych. Mimo, że przesiewowa kolonoskopia pozwala wykryć i usunąć „bomby z opóźnionym zapłonem” jakimi są polipy, lub wcześnie wykryć raka jelita grubego we wczesnym gwarantującym wyleczenie stadium, zgłaszalność na przesiewową kolonoskopię jest niewielka i w 2017 roku wyniosła poniżej 13%. W porównaniu z innymi krajami Europu jak Holandia czy Norwegia nie wypadamy dobrze.

Małgorzata Stokowska-Wojda