Wietrzna choroba

Ospa wietrzna jest częstą chorobą wirusową wieku dziecięcego, jedną z najbardziej zaraźliwych chorób zakaźnych. Wielu z nas doświadczyło jej osobiście. Wydaje się, że wiemy o niej wszystko. Jednak powszechne wyobrażenie o tej chorobie odbiega znacznie od realiów. Warto wiedzieć jak odróżnić fakty od mitów krążących na temat tej choroby.
Sama nazwa ospy wietrznej jest intrygująca. Odróżnia ją od ospy prawdziwej tzw. czarnej ospy, która była zmorą minionych wieków i dzięki szczepieniom prawie odeszła w niepamięć. Określenie wietrzna nawiązuje do sposoby zakażenia. Źródłem zakażenia jest zawsze chory człowiek. Drogą kropelkową lub przez bezpośredni kontakt może zakazić inną osobę. Z uwagi na fakt, że zakażenie przenosi się z ruchem powietrza, a ruch powietrza to wiatr, nazwana została wietrzną. Warto zwrócić uwagę, że u kobiet w ciąży chorujących na ospę wietrzną może dojść do zakażenia przez łożysko, co stwarza ryzyko poważnych powikłań u płodu włącznie ze zgonem.
Od kontaktu z osobą chorą do wystąpienia objawów choroby upływa zwykle 14-17 dni. U noworodków ten okres może być krótszy. Zakaźność dla innych zaczyna się 1-2 dni przed wystąpieniem wysypki i trwa do przyschnięcia pęcherzyków w strupki czyli około 7 dni. W bezpośrednich kontaktach z domownikami zakażeniu ulega około 90% osób wrażliwych na zakażenie. Na świecie co roku na ospę wietrzną choruje około 60 mln osób. Odporni są ci, którzy w przeszłości przechorowali ospę wietrzną lub zostali przeciwko niej zaszczepieni. Podczas epidemii zanotowano wyraźnie mniejszą ilość zakażeń związaną ze znacznym ograniczeniem kontaktów z innymi osobami.
Objawy ospy wietrznej są charakterystyczne. Po 8-20 dniach od zakażenia pojawiają się objawy grypopodobne: 
- gorączka albo stan podgorączkowy
- złe samopoczucie
- bóle głowy
- bóle mięśni
- pogorszenie apetytu
- u niektórych osób może wystąpić przemijające zaczerwienienie skóry
Wysypka ospowa ma na początku charakter czerwonych plamek, później tworzą się grudki, a po kilku godzinach z grudek powstają pęcherzyki wypełnione przezroczystym płynem. Pęcherzyki po 2-3 dniach zamieniają się w krosty, a te po 3-4 dniach przysychają tworząc strupki. Wysypce towarzyszy silne swędzenie. Strupki odpadają bez pozostawienia na skórze  śladów. Trwałe blizny powstają wtedy, gdy dziecko z uwagi na świąd zdrapuje wykwity i dochodzi do bakteryjnego nadkażenia skóry. Wysypka pojawia się na skórze w kilku rzutach. Jednocześnie można zaobserwować zmiany stare (strupki), które się goją i świeże powstałe niedawno. Najwięcej zmian skórnych jest na twarzy i na tułowiu, mniej na kończynach. 
Jednak w 10-20% przypadków zmiany pojawiają się na:
- błonie śluzowej jamy ustnej
- błonie śluzowej zewnętrznych narządów płciowych
- spojówkach oczu
- rogówce
Pielęgnacja dziecka chorego na ospę wietrzną jest obarczona licznymi mitami. 
- Mit: Nie powinno się kąpać dziecka z obfitą wysypką. Fakt: Codzienna kąpiel jest wskazana, najlepiej pod prysznicem z delikatnym osuszaniem skóry ręcznikiem ( uważać należy, by nie uszkodzić pęcherzyków). Polecana jest również krótka kąpiel w roztworze nadmanganianu potasu, który działa odkażająco. Lepiej unikać długiego moczenia się w wodzie, bo rozmiękczona skóra jest bardziej podatna na uszkodzenie, zwłaszcza w zakresie wykwitów ospowych.
- Mit: Smarowanie papką mentolową (tzw. puder w płynie) przynosi ulgę. Fakt: Nie powinno się go używać. Wysychając papka tworzy skorupkę na powierzchni wykwitu. Nie dopuszcza powietrza i stwarza ryzyko nadkażenia bakteryjnego skóry. Lepiej stosować płynne preparaty zawierające oktenidynę (powszechnie dostępne w aptekach i stosowane np. do odkażania ran)
- Mit: Na gorączkę w ospie wietrznej dobrze działa aspiryna. Fakt: Zwłaszcza u dzieci nie powinno się podawać aspiryny, z uwagi na zagrożenie zespołem Rey´a. Występuje on najczęściej u dzieci między 4, a 12 rokiem życia po podaniu aspiryny. Daje ostre objawy z uszkodzeniem mózgu i wątroby, a w 50% przypadków może skończyć się zgonem.
Jednak największym mitem dotyczącym ospy wietrznej jest jej łagodny przebieg. Pogląd ten tak bardzo się rozpowszechnił, że rodzice organizują „Ospa Party”, by ich pociechy zaraziły się, przechorowały i miały „z głowy” ospę wietrzną. Szacuje się, że średnio 2 przypadki na 100 tysięcy zachorowań u dzieci do 15 roku życia kończą się zgonem. W grupie dorosłych to ryzyko wzrasta do 50 na 100 tysięcy zachorowań. W Polsce choruje na ospę wietrzną około 180 tysięcy osób, leczenia szpitalnego wymach ponad 1100 chorych. Konieczność leczenia szpitalnego dziecka z tak „błahą” chorobą jest zwykle dużym zaskoczeniem dla rodziców.
Powikłania ospy wietrznej:
1. Najczęstsze jest bakteryjne zapalenie skóry, któremu sprzyja drapanie, smarowanie wykwitów papkami i brak kąpieli. Bakteryjne zakażenie skóry to nie tylko miejscowe ropnie skóry i ropowica skóry,ekspansja zakażenia w głąb może prowadzić do martwiczego zapalenia powięzi, może dojść również do rozprzestrzenienia się zakażenia na cały organizm, czyli sepsy.
2. Powikłania neurologiczne: 
    zapalenie móżdżku 
    zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
    zapalenie mózgu
    drgawki gorączkowe 
    drgawki bez gorączki
    utrata przytomności
    porażenie nerwu twarzowego
    rzadziej występują: zawał mózgu i móżdżku, porażenie połowicze
    Powikłania neurologiczne mogą doprowadzić do trwałych uszkodzeń w układzie nerwowym. 
3. Zapalenie płuc.
4. Do rzadziej występujących powikłań należy: zapalenie mięśnia serca, stawów, nerek, wątroby i małopłytkowość.
5. Szczególne zagrożenie ospa wietrzna stanowi dla kobiet w ciąży. Zachorowanie w I i II trymestrze ciąży wiąże się z ryzykiem uszkodzenia płodu. Zachorowanie zaś w okresie 5 dni przed porodem do 2 dni po porodzie stwarza ryzyko ospy wietrznej noworodkowej o bardzo ciężkim przebiegu.
6. Ponadto po przechorowaniu ospy wietrznej, nawet jeśli przebieg był łagodny, wirus pozostaje w postaci utajonej w zwojach nerwowych i w okresie obniżonej odporności może się uaktywnić wywołując półpasiec. Przechorowanie ospy wietrznej zapewnia trwałą odporność. Powtórne zachorowanie jest możliwe, ale rzadkie, natomiast na półpasiec można chorować kilka razy w ciągu życia. Na półpasiec chorują również dzieci, a ryzyko wzrasta 20-krotnie jeżeli dziecko przebyło ospę wietrzną w ciągu pierwszych 2 lat życia. Kontakt z osobą chorą na półpasiec może skutkować zakażeniem wirusem ospy wietrznej. Szacuje się, że ryzyko to jest mniejsze niż przy kontakcie z osobą chorą na ospę wietrzną i wynosi 15-20%.
Zdecydowanie najlepszym sposobem na unikanie komplikacji jakie niesie „wietrzna choroba” jest szczepienie. W Polsce stosuje się schemat dwudawkowy. 
Pierwsza dawka powinna być podana dzieciom od 9 miesiąca życia (najlepiej od 12 miesiąca życia), młodzieży i dorosłym, którzy nie chorowali na ospę wietrzną.
Drugą dawkę należy podać po co najmniej 6 tygodniach od zaszczepienia pierwszą dawką (optymalnie do 3 miesięcy).
Nie zaleca się szczepienia kobiet w ciąży. Od szczepienia do zajścia w ciążę powinien minąć przynajmniej miesiąc.
Szczepienie w ciągu 3 dni po kontakcie z osobą chorą na ospę znacznie redukuje ryzyko zachorowania, a w większym stopniu zmniejsza ryzyko ciężkiego przebiegu.

Małgorzata Stokowska-Wojda