Opowiem ci

Mowa jest bardzo ważnym elementem w życiu człowieka. Umożliwia komunikację z otoczeniem. Wpływa na rozwój emocjonalny, poznawczy i społeczny od wczesnego dzieciństwa. Bardzo wcześnie, bo w życiu płodowym ma miejsce tzw. okres przygotowawczy. Już wtedy rozwijają się narządy mowy i mięśnie odpowiedzialne za artykulację. Siedmiomiesięczny płód reaguje na wibracje i silne dźwięki. Po urodzeniu noworodek rozpoznaje głos matki, woli słuchać głosu kobiecego niż męskiego. Stwierdzono, że maluch lepiej czuje się słuchając jakiegokolwiek ludzkiego głosu niż innego dźwięku, czy ciszy.
Powszechnie uważamy, że rozwój mowy zaczyna się wraz z wypowiedzeniem pierwszego słowa. Pogląd ten jest całkowicie mylny, a rzecz ma się inaczej.
Mowa składa się z trzech elementów:
1. Nadawania informacji.
2. Tekstu (wypowiedzi).
3. Odbioru informacji.
Jako pierwszy rozwija się odbiór informacji. Noworodek nie mówi, ale reaguje na dźwięki. Rozwój mowy zaczyna się znacznie wcześniej niż pierwsze wypowiedziane samodzielnie słowo. W związku z powyższym, bardzo ważne jest jak najwcześniejsze rozpoznanie zaburzeń mowy. 
Mogą one być spowodowane bardzo różnorodnymi przyczynami:
1. Niedosłuch lub głuchota.
2. Nieprawidłowości języka.
3. Przerost trzeciego migdałka.
4. Oddychanie przez usta.
5. Nieprawidłowa budowa zgryzu.
6. Zaburzenia widzenia.
7. Nieprawidłowe napięcie mięśniowe.
8. Wady wrodzone twarzoczaszki.
9. Opóźnienie w rozwoju psychoruchowym (mózgowe porażenie dziecięce, zespoły genetyczne, autyzm, wcześniactwo, niedotlenienie okołoporodowe, padaczka ).
10. Zaburzenia natury psychicznej.
Im wcześniejsze wykrycie nieprawidłowości, tym większa szansa na skuteczne leczenie. W zależności od wieku dziecka wyróżnia się odpowiednie dla każdej fazy rozwoju sygnały alarmowe:
1. Dziecko w pierwszych miesiącach życia: 
     - nie wydaje dźwięków
     - nie reaguje na dźwięki (nasuwa to podejrzenie niedosłuchu)
     - obserwuje się trudności podczas karmienia
     - matka ma urazy piersi związane z karmieniem, odczuwa ból przy karmieniu
     - stwierdzone ograniczone ruchy języka, krótkie wędzidełko języka
2. Dziecko ośmiomiesięczne:
      - nie gaworzy
      - nie reaguje na swoje imię
3. Dziecko roczne:
      - nie wskazuje palcem
      - nie wypowiada kilku najprostszych słów np. _mama, tata, baba, daj, lub muu, miau
      - nie rozumie prostych codziennych poleceń np. „zrób pa-pa”
      - nie dzieli wspólnego pola uwagi (nie skupia uwagi na tym co pokazuje mama, nie potrafi też  pokazać mamie przedmiotu, który je zainteresował )
4. Dziecko dwuletnie:
      - posługuje się tylko kilkoma wyrazami
      - nie buduje prostych dwuwyrazowych zdań np. „mama daj”
      - nie rozumie prostych zdań
Na szczególną uwagę zasługuje zaburzenie mowy pod postacią jąkania. Jąkanie to zaburzenie płynności mowy, które znacznie utrudnia kontakt z otoczeniem. Jest ono wywołane nadmiernym skurczem mięśni aparatu mowy. Może mieć postać zacinania się, powtarzania dźwięków, lub postać mieszaną. Jąkanie występuje w wieku 3-5 lat, częściej u chłopców i zwykle ustępuje samoistnie. Rzadko zdarza się, by jąkanie wystąpiło po ukończeniu 7 roku życia.
Przyczyny jąkania u dzieci nie zostały do końca ustalone. Uważa się, że są one różnorodne:
1. Genetyczne (jąkanie może być dziedziczne lub powstać wskutek naśladowania członka rodziny, który mówi w ten sposób).
2. Psychologiczne (jąkanie może być objawem dziecięcej nerwicy, lęków, lub ujawniać się w sytuacji stresowej. Jąkanie może pojawić się po traumie doświadczonej przez dziecko, lub jako reakcja na nadmierne skoncentrowanie się rodziców na jąkaniu, w tym, zwracanie mu uwagi na prawidłową wymowę).
3. Neurologiczne (choroby układu nerwowego np. padaczka, guzy mózgu, ale też działanie niektórych leków).
4. Behawioralne (jąkanie może być zachowaniem wyuczonym).
5. Lingwistyczne (jąkanie częściej występuje u dzieci z innymi zaburzeniami mowy oraz opóźnionym rozwojem mowy).
Im wcześniejsze rozpoznanie zaburzeń mowy tym lepsze efekty leczenia. Jednak warto zwrócić uwagę, że rozwój mowy zaczyna się bardzo wcześnie, a stymulacja warunkuje jego prawidłowy przebieg. Stymulacja rozwoju mowy to mówienie do niemowlęcia, mimo iż wydaje się nam, że maluch nic nie rozumie. U starszych dzieci rozmawianie, czytanie, odpowiadanie na niezliczone pytania jest stymulowaniem mowy, która jest elementem rozwoju psychoruchowego. Dziecko buduje szeroki zasób słów, coraz bardziej skomplikowane zdania, ale też rozwój mowy ściśle wpływa na zdolności poznawcze. Warto opowiadać maluchowi, by później on nam opowiadał.

Małgorzata Stokowska-Wojda