Ponad 90 proc. ankietowanych pacjentów lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej uzyskało rozwiązanie swojego problemu medycznego podczas teleporady - wynika z raportu z badania satysfakcji pacjentów, przeprowadzonego przez Ministerstwo Zdrowia, we współpracy z Narodowym Funduszem Zdrowia oraz konsultantem krajowym w dziedzinie medycyny rodzinnej. Badanie przeprowadzone zostało na podstawie ankiety zawierającej pytania dotyczące teleporad oraz satysfakcji i opinii pacjentów korzystających z tej formy kontaktu ze swoim lekarzem POZ. Treść pytań oraz zagadnienia poruszone w ankiecie zostały merytorycznie zatwierdzone przez dr hab. n. med. Agnieszkę Mastalerz-Migas, konsultant krajową w dziedzinie medycyny rodzinnej. Wyniki badania dały wiedzę na temat opinii pacjentów, są także merytorycznym podsumowaniem okresu wdrażania teleporad w podstawowej opiece zdrowotnej w czasie epidemii COVID-19.

„Wyniki przeprowadzonego badania wskazują, że teleporady spotkały się z pozytywnym odbiorem i zostały uznane przez większość pacjentów, którzy z nich korzystali, za potrzebny i wartościowy kanał kontaktu z lekarzem POZ. Pojawiające się obawy, że osoby starsze nie poradzą sobie przy teleporadzie i że będzie ona niedostępna dla szerokiego grona pacjentów nie znalazły potwierdzenia w przeprowadzonym badaniu” - czytamy w raporcie.

W pytaniach ankietowych zwracano uwagę przede wszystkim na to, co jest ważne dla pacjentów. Żeby uzyskać teleporadę, najpierw trzeba się dodzwonić do przychodni. Okazuje się, że nie miało z tym problemu 76,4 proc. respondentów, 14,3 proc.  zadeklarowało dodzwonienie po kilku próbach, a zaledwie 1,5 proc. nie miało możliwości dodzwonienia się do swojej przychodni.  W znaczącej większości (92 proc.) badanych zadeklarowało rozwiązanie problemu podczas teleporady. Zdecydowana większość (97 proc.) badanych była też zadowolona z przekazania pełnej informacji o tym, jakie są zalecenia lekarza, jakie dodatkowe badania należy wykonać oraz jak zażywać leki i gdzie ewentualnie zgłosić się na dalsze leczenie.

43,2 proc. badanych osób jest przekonanych, że teleporady/wideoporady powinny stanowić jeden z głównych kanałów kontaktu z lekarzem POZ i to lekarz powinien określać, czy konieczne jest udanie się do placówki POZ. 41,7 proc. ankietowanych jest zadowolonych z udzielonej teleporady, w ich ocenie jakość świadczonych usług była porównywalna z poradami udzielonymi podczas wizyty osobistej w placówce POZ, a 16 proc. oceniało teleporadę jako lepszą jakościowo od stacjonarnej wizyty w placówce POZ.

- Wyniki tego badania mnie nie zaskakują, bo z codziennej praktyki lekarzy Porozumienia Zielonogórskiego wynika, że większość pacjentów zaakceptowała taką formę naszej pracy - mówi prezes Federacji Jacek Krajewski. - Dzięki teleporadom okazało się, jak wiele problemów medycznych można rozwiązać bez wychodzenia z domu, a przede wszystkim bez narażania się na zakażenie koronawirusem. W dobie epidemii bezpieczeństwo jest kwestią kluczową, ale jednocześnie nie można zostawić chorych bez pomocy. Wydaje się, że w POZ osiągnęliśmy tu złoty środek. Gdyby przeprowadzić badanie zadowolenia lekarzy z udzielanych teleporad, wyniki byłyby prawdopodobnie zbliżone do satysfakcji naszych pacjentów.

Prezes Porozumienia Zielonogórskiego Jacek Krajewski zwraca uwagę na jeszcze inny aspekt działania poradni POZ w czasie epidemii, ujawniony w raporcie:

- Aż 80 proc. respondentów skorzystało z możliwości umówienia osobistej wizyty u lekarza POZ po uzyskaniu teleporady - zauważa Jacek Krajewski. - Zadaje to kłam pojawiającym się w mediach komentarzom o nadużywaniu leczenia na telefon czy też ograniczania pacjentom dostępu do lekarza. Lekarze Porozumienia Zielonogórskiego wielokrotnie informowali, że pacjenci są przyjmowani osobiście, w uzasadnionych medycznie przypadkach i zgodnie z zasadami bezpieczeństwa epidemicznego. Cieszy nas, że badanie satysfakcji tego dowiodło.

Zdaniem autorów raportu należy skupić się na systematycznym upowszechnianiu i udoskonalaniu teleporad, co wpłynie na poprawę opieki nad pacjentem, zwiększenie dostępności do zespołu POZ oraz umożliwi wdrażanie kolejnych, nowoczesnych rozwiązań telemedycznych w podstawowej opiece zdrowotnej. Jednocześnie autorzy podkreślają, że przy dalszym rozwoju teleporad należy skupić się na udoskonaleniu takich aspektów jak: możliwość skontaktowania się z przychodnią POZ, a także przekazywanie pełnej, wyczerpującej informacji na temat procesu leczenia pacjentowi oraz wszelkich niezbędnych dokumentów podczas teleporady. Ważna jest również możliwość skorzystania z wizyty osobistej, gdy teleporada nie przynosi oczekiwanego rezultatu.

Link do raportu:

https://www.nfz.gov.pl/download/gfx/nfz/pl/defaultaktualnosci/370/7788/1/raport_-_teleporady_u_lekarza_poz.pdf

Opublikowane 14 sierpnia br. rozporządzenie ministra zdrowia oraz wytyczne konsultanta krajowego w dziedzinie medycyny rodzinnej, opracowane z udziałem ekspertów Porozumienia Zielonogórskiego, porządkują zasady udzielania teleporad w podstawowej opiece zdrowotnej. Oba dokumenty zawierają ściśle określone ścieżki postępowania, co ułatwi pracę przychodni POZ i będzie korzystne dla pacjentów.

- Środowisko świadczeniodawców POZ oczekiwało wprowadzenia jednoznacznych zasad udzielania teleporad, bo do tej pory każdy podmiot sam wypracowywał sobie własne sposoby postępowania – komentuje wiceprezes Porozumienia Zielonogórskiego Tomasz Zieliński. - Choć generalnie system sprawdza się dobrze w czasie epidemii, to brak jednolitych norm mógł prowadzić do nieporozumień. Teraz wszystko jest jasne: i dla nas, i dla pacjentów, którzy także będą wiedzieć, czego mają prawo oczekiwać od swojego lekarza.

Rozporządzenie ministra zdrowia w sprawie standardu organizacyjnego teleporady w ramach podstawowej opieki zdrowotnej określa szczegółowo, jak powinna wyglądać prawidłowo udzielona teleporada. Jeden z ważniejszych zapisów dotyczy sposobów ustalania tożsamości pacjenta, któremu porada udzielana jest przez telefon lub połączenie przez internet. To jedna z kluczowych kwestii, która pozostanie aktualna także wówczas, gdy epidemia minie.

Wytyczne konsultanta krajowego w dziedzinie medycyny rodzinnej dotyczące teleporad w podstawowej opiece zdrowotnej udzielanych w czasie epidemii wywołanej wirusem SARS-CoV-2 mają inny charakter. Dotyczą w dużej mierze kwestii ściśle medycznych oraz tylko okresu epidemii, w którym z oczywistych przyczyn muszą obowiązywać zupełnie inne zasady. Dokument został opracowany we współpracy z zespołem roboczym ministra zdrowia, w którym pracowali także eksperci Porozumienia Zielonogórskiego: wiceprezesi Tomasz Zieliński i Wojciech Pacholicki.

- Wśród istotnych dla pracy przychodni POZ wytycznych warto wymienić choćby doprecyzowanie, w jakich sytuacjach nie można poprzestać na teleporadzie i konieczna jest wizyta osobista pacjenta w przychodni – ocenia Tomasz Zieliński. – Kolejna ważna sprawa to opieka medyczna nad dziećmi, która ma swoją specyfikę. Na pewno ścisłe wytyczne przyczynią się do poprawy usług POZ.

Czasami na zawodach sportowych widać jak biorący w nich udział zawodnicy mają przyklejone do skóry plastry w postaci taśm. Najczęściej czarne albo niebieskie. Jednak nie jest najważniejsze, by pasowały do barwy kostiumu sportowego. Naklejanie plastrów czyli kinezjotaping jest jedną z metod fizjoterapii i wymaga specjalnych umiejętności.

Kinezjotaping narodził się w Japonii, a pierwszy raz zaprezentowany został w 1988 roku na Igrzyskach w Seulu.

Elastyczny plaster ma właściwości podobne do skóry pod względem ciężaru właściwego, grubości i rozciągliwości. Jednocześnie nie ogranicza zakresu ruchomości. Zawodnik z przyklejonym plastrem może swobodnie dokonywać wyczynów sportowych. Plastry są też wodoodporne, można w nich pływać bez żadnych przeszkód.

Plaster jest zbudowany z bawełny i kopolimeru akrylowego aktywowanego na skórze za pomocą ciepła. Nie zawiera środków farmakologicznych i lateksu, które mogą u niektórych osób wywołać reakcję alergiczną. Plastry są barwione naturalnymi barwnikami, ale kolor nie ma żadnego znaczenia dla jego oddziaływania. Powierzchnia plastra nie jest gładka, ale specjalnie pofałdowana, co umożliwia skórze właściwą termoregulację.

Dzięki odpowiedniemu nałożeniu elastycznej taśmy dochodzi do:

1. Uniesienia skóry.
2. Poprawy ukrwienia.
3. Zmniejszenia dolegliwości bólowych.
4. Znormalizowania napięcia mięśni.
5. Poprawy w ustawieniu stawów.
6. Wpływa też na mechanizmy kontrolne zależne od mózgu.

W konsekwencji nie tylko zmniejsza ból, ale również:

1. Poprawia ruchomość.
2. Koryguje ustawienie stawów i tkanek miękkich.
3. Odciąża mięśnie, powięzi i więzadła.
4. Zmniejsza obrzęk limfatyczny.
5. Przyśpiesza regenerację tkanek miękkich.

Przeciwwskazań do kinezjotapingu jest niewiele:

1. Uczulenie na akryl.
2. Infekcje skóry.
3. Otwarte rany.

Metodę tą stosuje się nie tylko u zawodników po urazach sportowych lub jako profilaktykę urazów sportowych. Coraz szerzej kinezjotaping jest wykorzystywany w różnych dziedzinach medycyny np. ortopedii, onkologii, neurologii.

Elastyczny plaster stosuje się w:

1. Zaburzeniach napięcia mięśniowego.
2. Zaburzeniach postawy.
3. Obrzękach po urazach.
4. Obrzękach limfatycznych.
5. Leczeniu blizn.
6. Leczeniu przykurczów mięśniowych.
7. Zaburzeniach kontroli motorycznej.

Sztuką jest właściwe założenie zakręconego plasterka .

Małgorzata Stokowska-Wojda

Wakacje to okres wykorzystywany przez większość ludzi na ruch, którego na co dzień brakuje. Z pierwszym dniem urlopu ruszamy zza biurka na długą wędrówkę w góry, wielokilometrowy rajd rowerowy, czy na kort tenisowy. Najczęściej pierwszy wypad bywa zbyt ambitnie zaplanowany jak na nasze możliwości. Obnaża brak przygotowania, kończy się bólem i koniecznością lizania ran aż do końca urlopu. Nie jest to scenariusz, w którym chcielibyśmy uczestniczyć. Czy zatem możemy uniknąć urazów ?

Ryzyko urazów może być zależne od rodzaju wysiłku fizycznego i otoczenia w jakim się uprawia sport. Trudno uchronić się przed przypadkowym uderzeniem czy upadkiem. Jednak cześć urazów układu ruchu wynika z niewiedzy i niedostatecznego przygotowania do zajęć sportowych.

Tępe uderzenie, kopnięcie może doprowadzić do stłuczenia. Ciągłość skóry jest wprawdzie zachowana, ale położone pod nią tkanki są uszkodzone. Zmiażdżone komórki, uszkodzone drobne naczynia krwionośne a czasem również nerwy sprawiają, że zaburzeniu ulega struktura tkanki.

Pojawia się:

• ból
• obrzęk
• siniak
• i utrata funkcji stłuczonej części ciała.

Ulgę przynosi :

• odciążenie, czyli odpoczynek
• chłodne okłady
• opatrunek uciskowy
• i ułożenie stłuczonej kończyny w uniesieniu, co zmniejsza obrzęk.

Kuracja wprawdzie nie jest skomplikowana i nie wymaga specjalisty, ale o kontynuacji aktywności sportowej przez pewien czas nie ma mowy.

Bardzo częste są urazy mięśni. Najczęściej dochodzi do urazów ścięgien. Może to być:

• rozerwanie ścięgna
• oderwanie przyczepu ścięgnistego razem z fragmentem kostnym
• stopniowo pogłębiająca się degeneracja ścięgna, która w końcu prowadzi do jego rozerwania.

Rozerwaniu może ulec również brzusiec mięśnia.

W tym przypadku trudno liczyć, że wygojenie nastąpi samoistnie, jak przy stłuczeniu. Potrzebna jest pomoc specjalisty:

• unieruchomienie w opatrunku gipsowym, szynie, ortezie czy temblaku
• ograniczenie aktywności, a kiedy uraz dotyczy kończyn dolnych poruszanie się o kulach w celu odciążenia chorej kończyny
• chłodzenie urażonego miejsca przez ok. 15 minut co 2-3 godziny, co pozwala zmniejszyć ból i obrzęk. Jednak w przypadku uszkodzenia nerwu chłodzenie nie jest zalecane, a tego nie da się stwierdzić samodzielnie.
• stosowanie opatrunku uciskowego
• utrzymywanie uszkodzonej kończyny w górze na podparciu

Uszkodzenie więzadeł stawów czyli skręcenia i zwichnięcia stawów.

Skręcenie to uraz do którego dochodzi w wyniku nieprawidłowego ruchu w stawie. Powoduje to uszkodzenie więzadeł stawu, ale sam staw nie ulega deformacji. W zależności od rozległości obrażeń wyróżnia się trzy stopnie skręcenia:

I- Najlżejszy polega na nadciągnięciu więzadeł bez przerwania ich ciągłości. Towarzyszy mu niewielki ból i obrzęk.

II- Częściowe rozerwanie aparatu więzadłowego popularnie nazywane „naderwaniem więzadeł”. Więzadła mają charakter pasm tkanki łącznej, niektóre z włókien zostają rozerwane, ale pozostałe zachowują ciągłość. Występuje ból, obrzęk, niewielka niestabilność stawu i niemożność jego używania.

III- Całkowite rozerwanie więzadeł, co powodują dużą niestabilność, obrzęk, ból i utratę funkcji stawu. Obciążanie kończyny z tak uszkodzonym stawem jest często niemożliwe.

Skręcenie I stopnia zwykle nie stanowi większego problemu, a ograniczenie aktywności nie jest konieczne, lub tylko krótkotrwałe. II i III stopień to urazy wymagające interwencji. Konieczne jest unieruchomienie uszkodzonego stawu, zakaz obciążania, a nawet zabieg operacyjny polegający na rekonstrukcji zerwanych więzadeł.

Zwichnięcie podobnie jak skręcenie powstaje podczas nieprawidłowego ruchu w stawie, ale jest poważniejszym urazem. Dochodzi do rozerwania aparatu więzadłowego. Brak stabilizującej funkcji więzadeł powoduje, że kości tworzące staw ustawiają się nieprawidłowo względem siebie, co daje utrzymującą się deformację stawu. Bywa, że oprócz zwichnięcia jednocześnie dochodzi do złamań w obrębie stawu. Uszkodzenia okołostawowe są w tych przypadkach poważne i często wymagają leczenia operacyjnego.

Uraz kojarzy nam się z nagłym uszkodzeniem, ale urazy przeciążeniowe są pod tym względem szczególne. Niewielkie, nieodczuwalne mikrourazy tkanki powtarzające się ulegają kumulacji i przekraczają zdolność regeneracji organizmu. Nie dają od razu dużych dolegliwości, więc często są bagatelizowane. Jednak naruszona tkanka w pewnym momencie nawet po stosunkowo niewielkim wysiłku może ulec dużemu uszkodzeniu. Urazy przeciążeniowe mają charakter przewlekły.

Nie jesteśmy w stanie przewidzieć uderzenia, czy upadku, ale uraz bezpośredni nie jest jedynym na który jesteśmy narażeni. Część urazów jest związana z brakiem przygotowania do odpowiedniego rodzaju aktywności fizycznej. Przed urlopowym szaleństwem warto zadbać o formę wcześniej. Ważny jest regularny trening, wzmacnianie osłabionych grup mięśni, poprawa elastyczności tkanek. Na urazy przeciążeniowe narażają sporty oparte na powtarzalności ruchów np. tenis czy nierozsądne korzystanie z siłowni. W tej sytuacji należy przestrzegać okresu wypoczynku po intensywnym wysiłku i unikanie gwałtownej zmiany obciążeń. Przed każdym wysiłkiem fizycznym ważna jest prawidłowa rozgrzewka. Nie planujmy zbudowania formy olimpijskiej w ciągu krótkiego urlopu, bo nie będziemy mogli zaliczyć go do udanych.

Małgorzata Stokowska-Wojda

Już Stańczyk zauważył, że w Polsce najwięcej jest lekarzy. I choć minęło pięć stuleci, niewiele w tym zakresie się zmieniło. Nie używa się wprawdzie, jak za czasów Stańczyka, kości z nogi ropuchy jako środka uśmierzającego ból zęba, mamy za to ogromną paletę suplementów diety i leków dostępnych w aptece bez recepty. Nie trzeba być lekarzem, by zaordynować sobie kurację leczniczą według własnego pomysłu. Stąd często bywamy pacjentem i lekarzem w jednej osobie. Czy zawsze szczęśliwie dla pacjenta?

Szczególną grupą są kobiety w ciąży. Stwierdzono, że 90% ciężarnych przyjmuje leki. Są to nie tylko środki wypisane na receptę przez lekarza, ale leki dostępne w aptece w tzw. sprzedaży odręcznej, czyli bez recepty.

Najczęstszymi specyfikami zażywanymi w ciąży są :

1. Leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe.
2. Leki działające na układ oddechowy.
3. Leki antyalergiczne.
4. Leki zmniejszające kwaśność soku żołądkowego.
5. Preparaty ziołowe i suplementy diety.
6. Kremy do stosowania zewnętrznego.

Fakt, że nie ma konieczności posiadania recepty do zakupu preparatu nie oznacza, że jest on absolutnie „nieszkodliwy i bezpieczny” zwłaszcza dla kobiet w ciąży.

Leki przeciwbólowe mają jednocześnie działanie przeciwgorączkowe. Są bardzo często kupowane w przypadku przeziębień, bólów stawów, głowy, czy mięśni. Do najczęściej używanych należy paracetamol, kwas acetylosalicylowy czyli aspiryna, ibuprofen i naproxen.

Niewinna aspiryna stosowana przy przeziębieniu u kobiety ciężarnej może spowodować wzrost ryzyka krwotoku płodowego, krwotoku matczynego, czy ryzyko ograniczenia wzrastania wewnątrzmacicznego płodu.

Uważa się, że znacznie większe ryzyko powikłań niesie stosowanie leków w I trymestrze ciąży niż w III. W przypadku Niesterydowych Leków Przeciwzapalnych, do których należy naproxen i ibuprofen ryzyko powikłań dla płodu stanowi zarówno ich podawanie we wczesnej jak i w późnej ciąży.

Za bezpieczny dla kobiet ciężarnych uznawany jest paracetamol. Działa przeciwbólowo i przeciwgorączkowo i jest lekiem z wyboru w przypadku przeziębienia, gorączki czy bólu.

Pułapkę stanowią leki złożone np. w formie saszetek rozpuszczanych w gorącej wodzie i podawanych przy infekcjach układu oddechowego. Zwykle zwierają w swoim składzie ibuprofen i kwas acetylosalicylowy, których w ciąży nie powinno się zażywać. Należy zawsze sprawdzić skład preparatu. Rzadko, w uzasadnionych medycznie przypadkach lekarz może zalecić ciężarnej stosowanie leku, który nie znajduje się w grupie „całkowicie bezpiecznych”. Decyduje o tym bilans ryzyka i korzyści z zastosowanej terapii.

Częstym problemem jest wybór leku zmniejszającego katar. Katar jest uciążliwym objawem przy przeziębieniu, ale występuje również na podłożu alergicznym jako alergiczny nieżyt nosa, bywa też związany z ciążą-ciążowy nieżyt nosa. W każdym przypadku powoduje uczucie zatkanego nosa i duży dyskomfort. Ulgę przynoszą leki zmniejszające przekrwienie błony śluzowej nosa. Stwierdzono, że kobiety w ciąży nie powinny w tym celu używać preparatów doustnych. Nie zostały one przebadane w kierunku bezpieczeństwa dla ciężarnej i jej dziecka. Bezpieczne są leki działające miejscowo w postaci aerozoli i kropli do nosa.

Wbrew pozorom kaszel, który towarzyszy przeziębieniu nie jest prosty do leczenia w ciąży. Zarówno leki wykrztuśne jak i przeciwkaszlowe w znakomitej większości nie mają badań u kobiet w ciąży. Stąd zamiast samej kupować syrop w aptece bezpieczniej jest skonsultować się z lekarzem.

Prawie 15% kobiet ciężarnych przyjmuje leki antyalergiczne z powodu alergicznego nieżytu nosa lub nudności. Nie wszystkie leki z tej grupy zostały przebadane pod względem bezpieczeństwa dla kobiet w ciąży. Wśród nich są preparaty, które takie badania mają i te właśnie powinny być wybierane. W tej sytuacji lepiej zrezygnować z przypadkowych medykamentów i zwrócić się do lekarza.

Zgaga jest bardzo częstą przypadłością kobiet ciężarnych. Pod koniec III trymestru cierpi na nią 80% kobiet. Zdecydowanie przeciwwskazane są preparaty zobojętniające kwas żołądkowy w postaci „ mleczek”. Zawierają one związki glinu wapnia i magnezu i mogą wywołać poważne powikłania. Bezpieczne są leki w tabletkach tzw. inhibitory pompy protonowej. Stosuje się je na czczo i można je kupić w aptece bez recepty.

Kobiety ciężarne często mają problem z wypróżnianiem. Są to zaparcia i biegunki. W przypadku zaparć nie powinno się stosować oleju rycynowego, soli przeczyszczających czy preparatów zawierających bizmut. Loperamid zażywany w celu leczenia biegunki jest bezpieczny.

Osobną grupę chętnie stosowaną przez ciężarne stanowią preparaty ziołowe. Łagodzą nudności, objawy ze strony układu oddechowego, zakażenia dróg moczowych, bóle i inne dolegliwości. Jednak ziołowa herbatka nie zawsze niesie tylko ulgę, czasem również ryzyko. Z tego względu w ciąży nie powinno się stosować: złocienia maruny, bylicy, pluskwicy groniastej, gorzknika kanadyjskiego, szyszkojagody, niepokalanka pospolitego, ruty, przęśli oraz oleju z mięty polnej. Wiele ziół jak np. dobrze znany dziurawiec nie został przebadany w ciąży i lepiej z niego w tym okresie zrezygnować. Bezpieczny i polecany kobietom w ciąży jest łagodzący nudności imbir.

Dużą ostrożność należy wykazać jeśli chodzi o suplementy diety. Nie muszą one przechodzić tak szczegółowych badań przed dopuszczeniem do sprzedaży jak leki i zwykle nie wiadomo jakie konsekwencje może przynieść zażywanie ich w ciąży. Wyjątkiem jest glukozamina, która bywa stosowana przez kobiety ciężarne przy bolesnym zapaleniu stawów i jest bezpieczna.

Za pozbawioną ryzyka grupę leków, również w odniesieniu do ciężarnych, uważane są preparaty do stosowania miejscowego w postaci kremów czy maści. Leki przeciwgrzybicze, przeciwbakteryjne czy sterydowe do miejscowego stosowania dostępne bez recepty są bezpieczne. W przypadku sterydów obowiązują zasady jak najmniejszej dawki przez jak najkrótszy czas.

W przypadku samodzielnych decyzji o zakupie środka leczniczego zwłaszcza w okresie ciąży wskazana jest rozwaga.

Małgorzata Stokowska-Wojda

Francuski mikrobiolog i chemik Louis Pasteur opracował sposób ochrony przed chorobami zakaźnymi. Wyprodukowana przez niego szczepionka przeciwko wściekliźnie po raz pierwszy została podana w 1885 roku 9-letniemu chłopcu pogryzionemu przez wściekłego psa. Wścieklizna jest chorobą ze 100% śmiertelnością. Dziecko zostało uratowane.

Od tego czasu minęło 135 lat. Wynaleziono szczepionki przeciwko wielu innym chorobom, ułożono kalendarze szczepień obowiązkowych, a dzięki temu w zapomnienie odeszły takie zarazy jak np. czarna ospa.

Każda osoba, która ma być poddana szczepieniu, przechodzi przedtem kwalifikację. Szczepionka jest podawana nie później niż 24 godziny po zakwalifikowaniu do szczepienia. Badanie kwalifikujące przeprowadza lekarz. Pacjent jest kwalifikowany do szczepienia, a jeżeli istnieją przeciwwskazania, szczepienie jest odraczane.

Najczęstszym powodem odroczenia szczepienia jest:

1. Zwiększone ryzyko ciężkiej reakcji niepożądanej po podaniu szczepionki.
2. Obawa o brak odpowiedzi na jej podanie, czyli nieskuteczność szczepienia.

Przeciwwskazania do szczepień mogą mieć charakter:

1. Tymczasowy. Oznacza to, że przyczyna stanowiąca powód ustępuje i szczepienie można wykonać później. Przykładem jest ciąża stanowiąca przeciwwskazanie do szczepienia przeciwko śwince, odrze i różyczce. Po porodzie kobieta może zostać poddana szczepieniu. Ważne jest, że ciąża nie stanowi przeciwwskazania do wszystkich szczepień, np. przeciwko grypie kobietę ciężarną można zaszczepić i jest to szczepienie zalecane.
2. Tylko nieliczne przeciwwskazania mają charakter stały (nieprzemijający) np. wstrząs anafilaktyczny po podaniu szczepionki stanowi trwałe przeciwwskazanie do podania tej szczepionki. Jest to skrajnie rzadkie powikłanie. Występuje z częstością 0,65-2,22 na 1 milion podanych dawek. Zwykle jest skutkiem nadwrażliwości na owoalbuminę jaja kurzego, lateks lub żelatynę.

Najczęstszym powodem odraczania szczepień są choroby infekcyjne. Choroby gorączkowe o umiarkowanym i ciężkim przebiegu stanowią tymczasowe przeciwwskazanie do szczepień. Jednak badania wykazały, że choroby o przebiegu łagodnym, nawet leczone antybiotykiem, nie zwiększają ryzyka niepożądanego odczynu poszczepiennego, nie wpływają też na odpowiedź organizmu na podaną szczepionkę. Podstawą do oceny stopnia ciężkości przebiegu choroby jest stan ogólny pacjenta. Nie ma zatem powodu, by w przypadku łagodnie przebiegającej choroby, czy tym bardziej związanej z nią rekonwalescencji lub potencjalnego narażenia na chorobę odraczać szczepienie.

Jeżeli chodzi o przeciwwskazania do szczepień, nie mają one charakteru ogólnego. Do każdego rodzaju szczepionki stosuje się przewidziane dla niej przeciwwskazania. Najlepszym przykładem jest ciąża, która stanowi przeciwwskazanie do szczepienia np. przeciwko różyczce, ale nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia przeciwko grypie.

Do najczęstszych sytuacji mogących stanowić bezwzględne przeciwwskazanie do niektórych szczepień należą:

1. Ciężka reakcja alergiczna po podaniu poprzedniej dawki szczepionki.
2. Wstrząs anafilaktyczny po podaniu białka jaja kurzego. Wiele szczepionek produkowanych jest z użyciem zarodków kurzych. Warto zwrócić uwagę, że alergia na jajo kurze w postaci wysypki nie stanowi przeciwwskazania do szczepienia.
3. Postępująca choroba neurologiczna.
4. Wrodzony niedobór odporności.
5. Ciężkie nabyte niedobory odporności (np. w przebiegu nowotworów złośliwych, chemioterapii, zakażenia HIV).
6. Długotrwałe leczenie immunosupresyjne (zmniejszające odporność). Podczas tego rodzaju leczenia organizm nie wytworzy przeciwciał po podaniu szczepionki.
7. Ciąża w odniesieniu do niektórych szczepień.

W sytuacjach wątpliwych zawsze można skorzystać z konsultacji w Poradni Pediatrycznej Szczepień Dla Dzieci Wysokiego Ryzyka. W przypadkach, kiedy czasowo lub stale istnieją przeciwwskazania do szczepienia dziecka często stosuje się tzw. strategię kokonową. Polega ona na szczepieniu osób z najbliższego otoczenia dziecka, by zminimalizować narażenie na choroby, przeciwko którym nie można go zaszczepić.

Ciężkie Niepożądane Odczyny Poszczepienne występują sporadycznie np. w przypadku szczepień przeciwko grypie 1 na 10 milionów podanych dawek, co jest nieporównywalne z ilością i ciężkością powikłań po przechorowaniu grypy.

Konieczność pójścia inną drogą niż ta wytyczona przez Kalendarz Szczepień Obowiązkowych zdarza się bardzo rzadko.

Małgorzata Stokowska-Wojda

Od 1 lipca br. pacjenci 75+ mieli mieć możliwość otrzymania recepty na bezpłatne leki nie tylko od lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, ale także od specjalisty i przy wypisie ze szpitala. Taką możliwość przewidywały zapisy przyjętej w ub. r. tzw. ustawy o wdrażaniu e-zdrowia. Niestety, platforma P1 nie została do tego przygotowana. Według komunikatu Ministerstwa Zdrowia będzie to możliwe dopiero od 1 października br.

- Federacja Porozumienie Zielonogórskie wskazywała zarówno Ministerstwu Zdrowia jak i CSIOZ, że brak odpowiedniej reakcji, o którą intensywnie upominało się PZ, spowoduje całkowity paraliż wystawiania recept dla seniorów od 1 lipca - mówi Tomasz Zieliński, wiceprezes Porozumienia Zielonogórskiego i ekspert Federacji ds. informatyzacji w ochronie zdrowia. - Należy jak najszybciej dostosować system e-recepty do nowych funkcji, wynikających z ustawowych zapisów. Możliwość wystawiania recept dla pacjentów 75+ przez większą liczbę lekarzy (nie tylko POZ) jest oczekiwana przez środowisko medyczne, ale przede wszystkim samych pacjentów, którym skróci się droga do leków bezpłatnych.

Porozumienie Zielonogórskie oczekuje wprowadzenia mechanizmów automatyzujących analizę dotychczas wystawionych recept oraz ich realizacji przez seniorów.

- Lekarz ani pielęgniarka wystawiając e-receptę nie powinni tracić czasu na wyszukiwanie wcześniejszych recept, ilości opakowań, terminów realizacji czy prowadzenie obliczeń ile tabletek jeszcze pacjent posiada i czy przysługuje mu kolejna bezpłatna e-recepta - dodaje Tomasz Zieliński. - To wszystko powinno być robione automatycznie przez system w komputerze. Tylko taka informatyzacja ochrony zdrowia ma sens.

Nie, to nie jest mroczna wizja przyszłości, to dzieje się naprawdę już teraz. O brakach kadry medycznej w Polsce powszechnie wiadomo, ale mało kto zdaje sobie sprawę, że dotyczy to także POZ. Ubywanie praktyk lekarskich to zjawisko, którego nie widać z perspektywy dużych miast. W mniejszych ośrodkach coraz częściej dochodzi do dramatycznych sytuacji.

– Najnowszy przykład: Kożuchów i okoliczne wioski (ok 10-tysięcy mieszkańców) w połowie czerwca został bez przychodni POZ po śmierci jedynego pracującego tam lekarza – mówi Marek Twardowski, wiceprezes Porozumienia Zielonogórskiego i prezes Lubuskiego Związku Lekarzy Pracodawców Podstawowej Opieki Zdrowotnej Porozumienie Zielonogórskie. – Część pacjentów zapisała się do lekarzy w bliższej lub dalszej okolicy, ale ok. 2 tysięcy pozbawionych jest dostępu do POZ. Przychodnie nie są z gumy, lekarze są już tak obciążeni, że nie mają możliwości przyjmowania kolejnych deklaracji. Trwają poszukiwania chętnych do przejęcia przychodni, ale takich nie ma. Podobną sytuację mamy w Zawadzie, kilka lat temu włączonej administracyjnie do Zielonej Góry. Nie ma lekarza i nikt do pracy się nie zgłasza.

Zdaniem Marka Twardowskiego to dopiero przedsmak tego, co czeka nas w najbliższej przyszłości. Są regiony w Polsce, gdzie młodzi lekarze nie chcą podejmować pracy, a starzy… są coraz starsi. W województwie lubuskim średnia wieku lekarzy POZ to 62 lata. Ok. 40 proc. z nich stanowią emeryci, nierzadko osoby, które ukończyły 70 i więcej lat. Zmarły lekarz z Kożuchowa był 77-latkiem i dopiero śmierć przerwała jego pracę.

Wiceprezes Porozumienia Zielonogórskiego widzi dwie przyczyny ubywającej kadry POZ: systemową i wizerunkową. Obie mają źródło w kilkudziesięcioletnich zaniedbaniach i błędach, których nie naprawia żaden z kolejnych rządów.

– Jeśli latami całymi sprowadzano lekarza POZ do roli osoby wypisującej recepty i wystawiającej skierowania do specjalistów, to nic dziwnego, że młodzi z ambicjami nie widzą się w tej pracy – tłumaczy Twardowski. – Największe problemy z kadrą w POZ obserwujemy w zachodnich województwach, a zwłaszcza w pobliżu granicy. Lekarz rodzinny bez problemu znajdzie pracę np. w Niemczech, gdzie szanuje się jego zawód. Istotą problemu jest jednak struktura polskiego systemu ochrony zdrowia, oparta na szpitalach. Tymczasem ochrona zdrowia działa najlepiej w tych państwach, gdzie jej podstawą jest POZ. To system najlepszy dla pacjenta i najmniej kosztowny dla państwa.

Jako przykład wiceprezes Porozumienia Zielonogórskiego podaje Holandię, gdzie ok. 17 milionów mieszkańców ma do dyspozycji 238 szpitali. Polaków jest zaledwie dwukrotnie więcej, ale mamy szpitali ponad tysiąc. W dodatku wciąż powstają nowe. Za to w Holandii zadbano o dostęp do lekarzy rodzinnych. Gabinety rozmieszczone są w taki sposób, by każdy mógł się dostać do lekarza w ciągu 5 min. rowerem, a samochodem w minutę. I bynajmniej nie tylko po to, by dostać receptę lub skierowanie, ale by się skutecznie leczyć u wszechstronnie wykształconego lekarza ogólnego, który zna się na większości chorób.   

– Nasi lekarze rodzinni nie odbiegają wiedzą od kolegów w Zachodu, są powszechnie szanowani w każdym miejscu na świecie i przyjmowani do pracy z otwartymi ramionami. Mogliby także pomagać lwiej części chorych, którzy dziś są bez potrzeby hospitalizowani.  Oparcie systemu na szpitalnictwie to najbardziej kosztowna i nieracjonalna opcja z możliwych – dodaje Marek Twardowski.

Borelioza i odkleszczowe zapalenie mózgu - to najczęstsze choroby wywoływane przez kleszcze. Należy jednak pamiętać, że w większości przypadków kontakt z kleszczem nie kończy się zachorowaniem. Nie ma także potrzeby korzystać z pomocy lekarza przy usuwaniu wkłutego w ciało pajęczaka. Zwłaszcza teraz, gdy ze względu na bezpieczeństwo epidemiologiczne wizyty w przychodniach są ograniczane do niezbędnego minimum, warto się tego nauczyć samemu. 

- Można to zrobić paznokciami, zwykłą pęsetą, albo zaopatrzyć się w dostępne w aptekach kleszczołapki lub specjalne karty, które kupuje się w sklepach ogrodniczych - radzi lekarz rodzinny Porozumienia Zielonogórskiego, Joanna Zabielska Cieciuch. - Dzięki nim nie zgniata się kleszcza, tylko obejmuje tuż przy skórze i łatwiej go usunąć w całości. Po usunięciu trzeba zdezynfekować miejsce wkłucia, a kleszcza unicestwić, by ponownie nie zaatakował. I jeszcze jedno: im szybciej pozbędziemy się pajęczaka, tym lepiej, bo wówczas zmniejszamy ryzyko zakażenia. Nie wolno też go smarować tłuszczem, bo wówczas  zwiększa ilość toksycznej wydzieliny z gruczołów ślinowych.

Miejsce kontaktu z kleszczem trzeba obserwować przez kilka tygodni. Z lekarzem należy się skontaktować wtedy, gdy kilka dni po kontakcie z kleszczem ma się gorączkę lub  inne niepokojące objawy oraz gdy w miejscu ukłucia powstanie zaczerwienienie lub obrączkowy rumień – powiększający się obwodowo i jego wielkość przekroczy średnicę 3 cm.  Przed sezonem warto zaszczepić przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu. Dla podtrzymania odporności trzeba stosować dawkę przypominającą co 5 lat.

Najlepiej jednak nie dopuścić do ukąszenia, stosując w plenerze preparaty przeciwko kleszczom, dobrze się ubierając (kryte buty, długie spodnie, skarpety, bluza z długim rękawem), a po powrocie z wycieczki dokładnie obejrzeć całe ciało i wziąć prysznic. Pamiętajmy: kleszcze są wszędzie, nawet w miastach, a w tym roku po łagodnej zimie można się ich spodziewać więcej niż zwykle.