PSZCZELA APTEKA

Produkty wytwarzane przez pszczoły wykorzystywane są do celów leczniczych od tysięcy lat, a leczenie tymi produktami zwie się apiterapią. Nazwa pochodzi od łacińskiej nazwy pszczoły-„apis”. Mechanizmy działania pszczelich specyfików nie są dokładnie poznane, ale obecnie budzą duże zainteresowanie naukowców. W związku z tym coraz częściej pszczele produkty poddawane są rzetelnym badaniom naukowym. Apiterapia będąca do tej pory gałęzią medycyny alternatywnej ma szansę stać się częścią medycyny konwencjonalnej.

W ramach apiterapii wykorzystuje się:

1.       Miód-dobrze znany wszystkim przysmak.

2.       Apitoksynę-zwaną jadem pszczelim.

3.       Pyłek pszczeli-surowy produkt jakim jest pyłek kwiatowy, który pszczoły zbierają bezpośrednio z kwiatów.

4.       Propolis-kleisty materiał, który pszczoły produkują z żywic drzewnych, wosku i innych substancji. Pszczoły używają propolisu do uszczelniania i odkażania ula.

5.       Pierzgę-unikalny produkt tworzony przez pszczoły z pyłku kwiatów. Mieszają one pyłek kwiatowy z nektarem i swoimi enzymami. Z tej mieszaniny wytwarzają niewielkie kulki, które są przechowywane w plastrach miodu. Proces ten prowadzi do fermentacji pyłku, ułatwiając pszczołom przyswajanie składników odżywczych.

6.       Wosk pszczeli-naturalny produkt wytwarzany przez pszczoły i używany do budowy plastrów miodu.

7.       Mleczko pszczele-wydzielina gruczołów gardzielowych pszczół miodnych. Używana jest jako pokarm dla larw matek pszczelich oraz dla królowej pszczół.

Miód jest złożoną mieszaniną różnorodnych składników. Ok. 80% suchej masy miodu stanowią cukry a dominuje wśród nich fruktoza i glukoza. Ponadto miód zawiera enzymy, aminokwasy, witaminy, minerały i związki fenolowe. Skomplikowany skład miodu stanowi o jego leczniczym działaniu. Polifenole zawarte w miodzie mają silne właściwości antyoksydacyjne. Neutralizują wolne rodniki i tym samym chronią komórki przed uszkodzeniem. Miód hamuje rozwój bakterii i grzybów powodujących między innymi zakażenie skóry. Działanie antybakteryjne miodu wynika z wysokiego ciśnienia osmotycznego, wysokiej kwasowości, obecności kwasów fenolowych, flawonoidów, lizozymu i nadtlenku wodoru. Nadtlenek wodoru powstaje w wyniku zawartego w miodzie enzymu, który przekształca glukozę w silnie antybakteryjnie działający nadtlenek wodoru. Ponadto niektóre rodzaje miodu jak np. miód manuka posiadają unikalne związki jak metyloglioksal, które mają silne działanie antybakteryjne. Miód manuka pozyskiwany jest z kwiatów krzewu o tej nazwie, który rośnie w Australii i Nowej Zelandii. Zawarte w miodzie flawonoidy działają silnie przeciwzapalnie. Hamują one wiele mediatorów prozapalnych. Badania wykazały ważną rolę miodu w profilaktyce kaskad prozapalnych.

Miód wspomaga odporność organizmu i gojenie uszkodzonych tkanek. Jest szczególnie przydatny jako opatrunek na rany i oparzenia, stosuje się go w leczeniu łupieżu, łuszczycy, grzybicy, łojotoku, pieluszkowego zapalenia skóry i hemoroidów.

Warto wspomnieć, że mimo wszechstronnego i bardzo pozytywnego działania miodu osoby chorujące na cukrzycę powinny stosować go bardzo ostrożnie z uwagi na dużą zawartość cukrów. Raczenie się miodem w obfitej ilości oprócz dodatnich działań może znacznie podnieść poziom glukozy we krwi i doprowadzić do destabilizacji cukrzycy.

Apitoksyna (jad pszczeli) jest złożoną mieszaniną związków chemicznych wydzielanych przez pszczoły. Jej głównym składnikiem jest melityna-peptyd, który stanowi 50% masy jadu. Melityna ma sine działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne i niszczące komórki. Ponadto w apitoksynie znajdują się inne peptydy i enzymy. Mechanizm działania apitoksyny nie jest do końca poznany. Obecnie wykorzystuje się ją do leczenia różnych chorób skóry; trądziku pospolitego, łysienia, bielactwa i łuszczycy. Apitoksyna jest szeroko stosowana w preparatach do stosowania zewnętrznego: kosmetykach, maskach na twarz i opatrunkach do gojenia ran. Trwają badania nad możliwością wykorzystania jadu pszczelego w leczeniu różnych chorób np. reumatoidalnego zapalenia stawów, choroby Parkinsona i niektórych nowotworów.

Pyłek pszczeli stanowi dla pszczół główne źródło białka, które stanowią 22,7% składu pyłku. Ponadto w pyłku znajduje się duża ilość cukrów, kwasy tłuszczowe (arachidonowy, ɣ-linolenowy i linolowy), witaminy (B₁, B₂, B₃, B₅, B₆, C, H, E), minerały (potas, wapń, fosfor, żelazo, cynk, miedź i mangan) i związki fenolowe. Pyłek ma nie tylko bogaty skład odżywczy ale działa również antyoksydacyjnie, przeciwzapalnie i wzmacniająco na system odpornościowy. Niektóre badania sugerują, że może wywierać korzystny wpływ na stan układu sercowo-naczyniowego, poprawiać funkcję wątroby oraz wykazywać działanie przeciwnowotworowe.

Propolis jest używany przez pszczoły do uszczelniania i odkażania ula. W propolisie znajduje się 300 różnych związków stanowiących o jego licznych właściwościach prozdrowotnych:

1.       Przeciwzapalnych.

2.       Przeciwbakteryjnych (zarówno wobec bakterii Gram(+) jak i Gram(-).

3.       Niektóre badania wykazują, że może mieć działanie przeciwwirusowe , między innymi w stosunku do wirusa grypy i opryszczki.

4.       Jest silnym przeciwutleniaczem, który neutralizuje wolne rodniki i chroni komórki przed uszkodzeniem oksydacyjnym.

Mechanizm działania nie został dokładnie poznany z uwagi na jego bogaty skład. Zważywszy na jego działanie przeciwwirusowe i immunomodulujące rozważane jest wykorzystanie propolisu w leczeniu przewlekłych chorób układu oddechowego. Dzięki właściwościom antyseptycznym znalazł zastosowanie w dermatologii w leczeniu infekcji gronkowcowych, paciorkowcowych i grzybiczych. Gojące działanie propolisu sprawdza się w leczeniu ran oparzeniowych i odleżyn.

Pierzga jest bardzo bogata w białko, aminokwasy, witaminy, lipidy, minerały i inne składniki odżywcze, co czyni ją wartościowym suplementem diety. Wysoka zawartość przeciwutleniaczy sprawia, że pierzga mając silne działanie antyoksydacyjne chroni komórki przed uszkodzeniem. Dodatkowo niektóre badania wykazują, że pierzga może modulować odpowiedź immunologiczną i wzmacniać system odpornościowy. Przeprowadzone na zwierzętach badania sugerują, że pierzga może mieć potencjalne działanie przeciwnowotworowe. Jednak wymaga to dalszej weryfikacji i pogłębienia badań.

Wosk pszczeli ze względu na skład chemiczny jest niejadalny dla człowieka, bo nie wchłania się z przewodu pokarmowego. Ma jednak szereg zastosowań w przemyśle kosmetycznym, gdzie wykorzystuje się jego działania ochronne, nawilżające, łagodzące i przeciwzapalne. Jest podstawą pomadek, sztyftów i kremów.

Wosk ma w porównaniu z innymi produktami pszczelimi najmniejszy zakres aktywności biologicznej. Działa natłuszczająco, zmiękczająco i zapobiega utracie wody przez skórę. Chroni też skórę przed drobnoustrojami chorobotwórczymi. Stanowi barierę ochronną dla skóry przed wieloma czynnikami zewnętrznymi stanowiąc film skóry. Zawarty w wosku ϐ-karoten jest cennym źródłem witaminy A, która opóźnia degradacje kolagenu i prowadzi do szybszej regeneracji naskórka. Wosk jest składnikiem maści i kremów odpowiednich dla pielęgnacji skóry podrażnionej, suchej lub uszkodzonej.

Mleczko pszczele ma bardzo bogaty skład. Zawiera białka, peptydy, węglowodany, lipidy, fenole, witaminy i minerały. Wśród białek mleczka pszczelego szczególne znaczenie mają enzymy. Mleczko pszczele ma silne działanie przeciwzapalne i ochronne na naczynia krwionośne. Wykorzystuje się je do gojenia ran, a wspomagająco w leczeniu żylaków kończyn dolnych i hemoroidów. Przyśpiesza regenerację naskórka, gojenie, działa odżywczo i przeciwdrobnoustrojowo. Stąd mleczko pszczele znalazło zastosowanie w leczeniu liszaja , owrzodzeń, oparzeń, odleżyn i półpaśca.

Małgorzata Stokowska-Wojda